Opieka dla najmłodszych. Jak wypadły nasze gminy?

Powiat

– Sprawdzamy, jak wygląda problem zapewnienia opieki nad dziećmi w wieku do 3 lat. Wskaźniki powoli poprawiają się, ale nadal są poniżej średnich europejskich. Oczekiwania rodziców, że samorządy będą uruchamiać żłobki, są więc zrozumiałe i wymuszają na gminach podejmowanie szeregu działań w tym kierunku – tak rozpoczyna się opis opublikowanego na łamach samorządowego czasopisma „Wspólnota” rankingu „Opieka instytucjonalna nad małymi dziećmi”. Jak tego typu działania wyglądają w naszych gminach?

Autorami rankingu są profesor ekonomii oraz kierownik Zakładu Studiów Społeczno-Ekonomicznych w Instytucie Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Paweł Swianiewicz oraz adiunkt w Katedrze Rozwoju i Polityki Lokalnej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego Julita Łukomska.

Zestawienie przygotowano na podstawie danych z 2021 roku: -Dane za rok 2021 nadal wskazują, że w 240 gminach nie ma ani jednego przedszkola albo punktu przedszkolnego prowadzonego przez samorząd. Problem jest najbardziej dotkliwy w gminach bardzo małych, liczących poniżej 3 tys. mieszkańców. Ale skala problemu bardzo się zmniejszyła, odsetek dzieci korzystających z opieki i edukacji przedszkolnej bardzo szybko rósł w minionych kilkunastu latach i jest nieporównanie wyższy. Na tę zmianę miało wpływ wiele czynników. Niewątpliwie wysiłek samorządów gminnych coraz bardziej doceniających rolę tej usługi, ale także dostępność funduszy unijnych, nowe przepisy zezwalające na alternatywne formy opieki przedszkolnej, pojawienie się budżetowej dotacji przedszkolnej (mającej zrekompensować samorządom ograniczenie wysokości opłat wnoszonych przez rodziców). Kolejnym wyzwaniem jest zapewnienie opieki dzieciom młodszym – w wieku od roku do trzech lat – piszą prof. Paweł Swianiewicz i Julita Łukomska.

Z jednej strony, rozwój żłobków w minionych latach jest dynamiczny, ale „(…) problem braku miejsc w tych instytucjach jest wciąż aktualny.” Warto dodać, że nie każde dziecko musi chodzić do żłobka, bo ma zapewnioną opiekę np. w rodzinie: „Wzrosła także rola instytucji niepublicznych, przede wszystkim prywatnych żłobków. Liczba dzieci korzystających z niepublicznych form przekroczyła już tę w instytucjach prowadzonych przez gminy” – zauważają autorzy zestawienia.

Poprzedni ranking o tej tematyce obejmował dane z 2016 roku. Co się zmieniło na przestrzeni kilku lat?

Jak wypadły nasze gminy?

Rzeszów jest liderem w gronie miast wojewódzkich – tutaj odsetek dzieci w wieku do 3 lat, objętych instytucjonalnymi formami opieki w 2021 roku, wyniósł 70,19. Kraków, który wcześniej był 4. miejscu, teraz znalazł się natomiast na 7. lokacie (60,9). Na ostatniej, 18. pozycji widnieje z kolei Gdańsk (49,43).

W kategorii miast powiatowych prym wiodą podlaskie Sejny, gdzie odsetek wyniósł 95,413. To spory awans, jako że w poprzednim zestawieniu Sejny znalazły się dopiero na 190. miejscu. Spośród małopolskich miast, najwyżej (na 4. lokacie) uplasowała się natomiast Limanowa (77,002).

W porównaniu z 2016 rokiem lepiej wypadł Olkusz, który zajmuje 114. miejsce (poprzednio 201.) – tu odsetek dzieci objętych instytucjonalną opieką wynosi 51,665. Wśród naszych sąsiadów dwa miasta zaliczyły awans: Miechów (62,749; 45. lokata) oraz Chrzanów (44,465; 177. miejsce), a jedno spadek, czyli Oświęcim sklasyfikowany na 147. pozycji (47,088). Zestawienie zamyka z kolei mazowieckie Lipsko (16,601).

Położony na Mazowszu Józefów, podobnie jak poprzednio, jest liderem w kategorii miasteczek (81,973). Na drugim miejscu znalazła się małopolska Mszana Dolna (72,016), a 29. pozycję zajmuje Wolbrom (56,162), które poprzednio było aż na 189. miejscu. Z kolei Bukowno (54,922) w tegorocznym zestawieniu uplasowało się na 36. miejscu (poprzednio 24.). Listę miasteczek, na 595. lokacie, zamyka Izbica Kujawska z kujawsko-pomorskiego (8,372).

Wśród gmin wiejskich na pierwszej lokacie znalazł się podlaski natomiast Mielnik (87,879), który kilka lat temu był 191. Co warte zaznaczenia, najwyżej sklasyfikowaną małopolską gminą wiejską jest Bolesław (62,937), zajmujący 20. pozycję (poprzednio 63.). Sporo zmieniło się w Gminie Klucze (54,154), która jest na 52. miejscu, w porównaniu do 392. lokaty we wcześniejszym rankingu, oraz Gminie Trzyciąż (33,184), która z 829. miejsca w 2016 roku awansowała na 392. w 2021 roku. Na końcu zestawienia znalazły się z kolei trzy gminy, gdzie odsetek dzieci w wieku do 3 lat objętych instytucjonalnymi formami opieki w 2021 roku wyniósł 0,00: Płużnica z kujawsko-pomorskiego, podlaski Nowy Dwór oraz Braniewo z warmińsko-mazurskiego.

Jak to policzono?

Autorzy rankingu zestawili wskaźnik użłobkowienia z ogólną liczbą dzieci w wieku 1 – 3 lat: chodzi o samorządowe i prywatne żłobki i kluby dziecięce. Uwzględniono również dzieci w wieku do trzech lat, które chodzą już do przedszkoli.