Gminy walczą ze smogiem

Okres jesienno-zimowy to czas, kiedy bardziej niż kiedykolwiek odczuwamy dotkliwość oddziaływania zanieczyszczenia powietrza na nasze samopoczucie i zdrowie. Paradoksalnie, choć wszyscy chcielibyśmy oddychać lepszym powietrzem, nie wszyscy zdajemy sobie sprawę, że na jego stan ma wpływ każdy z nas. Jak radzą sobie ze smogiem gminy Wolbrom i Trzyciąż i w jaki sposób mogą oddziaływać na poprawę sytuacji?

W październiku br. prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę antysmogową, dzięki której samorządy zyskały możliwość skuteczniejszej walki z zanieczyszczeniem powietrza. Choć nowe prawo daje taką możliwość, to realia wskazują, że samorządy raczej nie będą sięgały po drastyczne środki, jak np. zakaz palenia węglem, a działania skierują na pomoc w zastępowaniu starych, nieefektywnych i trujących środowisko źródeł ciepła bardziej nowoczesnymi. Większość gmin przygotowała już wymagane przez unijne prawo plany gospodarki niskoemisyjnej, które mają m.in. przyczynić się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020, którymi są przede wszystkim: redukcja emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych, redukcja zużycia energii finalnej przez podniesienie efektywności energetycznej.

Gmina Wolbrom prace nad swoim Planem gospodarki niskoemisyjnej już zakończyła. Został on jednomyślnie przyjęty do realizacji na październikowej sesji Rady Miejskiej w Wolbromiu i stanie się kluczowym dokumentem, na którym opierać się będą plany rozwoju gminy w kontekście wymogów ekologicznych, stawianych państwom członkowskim Unii Europejskiej. Do założeń Planu, który  przygotowywany został przy udziale środków unijnych z funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko, dostosowane zostały od razu zapisy Wieloletniej Prognozy Finansowej, czyli długoletnie zamierzenia inwestycyjne samorządu.

PGN dla Gminy Wolbrom został przygotowany według określonych procedur. Do opracowania bazy danych emisji zanieczyszczeń gmina została podzielona na sektory: budownictwa mieszkaniowego jednorodzinnego, wielorodzinnego, komunalnego (budynki  gminne), sektor działalności gospodarczej, przemysłu, oświetlenia ulicznego, transport publiczny i prywatny oraz  gospodarka odpadami. Obliczając stopień zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł energetycznego spalania paliw w gminie określono ich ilość i strukturę. Na potrzeby obliczeń wykorzystano metodę standardowych wskaźników emisji i uwzględniono zapisy Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego.
Na początek wykonano inwentaryzację źródeł niskiej emisji w gminie Wolbrom. W tym celu reprezentatywna grupa mieszkańców i przedstawicieli instytucji wypełniała specjalnie przygotowane ankiety. Badano dane dotyczące budynków mieszkalnych jedno i wielorodzinnych, jednostek i budynków należących do gminy oraz większe zakłady przemysłowe.

Po analizie danych okazało się, że na terenie Gminy Wolbrom, podobnie jak w Krakowie, główną substancją, której dopuszczalne stężenia średnioroczne przekraczają normę są benzo(a)piren oraz pył PM 10 – 24 godz. Największe zaś źródła zanieczyszczeń powietrza emitują domowe piece: piony kominowe gospodarstw domowych i kotłownie węglowo-koksowe. Niska emisja pochodząca ze spalania w domowych piecach CO jest źródłem takich zanieczyszczeń jak: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, pył, sadza, a więc typowych zanieczyszczeń powstających podczas spalania paliw stałych i gazowych. W ujęciu globalnym w gminie Wolbrom najwięcej zużywanej energii pochodzi z węgla (ok. 39%). Kolejnym nośnikiem energii pod kątem ilości zużycia w gminie są paliwa transportowe (ok. 27% ). Następnie z biomasy drzewnej (ok. 11%) oraz sieci ciepłowniczej (ok. 10%).

W gminie Wolbrom dominującą grupą paliw stosowanych w sektorze zużywającym najwięcej energii w gospodarstwach domowych na potrzeby cieplne są paliwa stałe. W tym sektorze 59 % energii pierwotnej pochodzi z węgla, a w następnej kolejności z biomasy drzewnej (ok. 17%). Za nią są emitujące stosunkowo mało zanieczyszczeń: sieć ciepłownicza (16%) i energia pochodząca ze spalania gazu – tylko ok. 7%. Pozostałe paliwa oraz energia odnawialna są wykorzystywane w gminie w mało znaczącym stopniu.

Warto zauważyć, że w przypadku emisji wytwarzanych w domach jednorodzinnych zanieczyszczenia uwalniane są na niedużej wysokości, często pozostają i kumulują się w otoczeniu źródła. Niby żadne to odkrycie, więc dlaczego tak niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że to czym palimy we własnym piecu powoduje choroby nasze, naszych dzieci i sąsiadów? Być może nie wszyscy też wiedzą, że palenie dobrym węglem powoduje mniejsze zanieczyszczenie niż dokładanie do pieca drewna, zwłaszcza sosnowego i nieokorowanego. Oczywiście nie trzeba chyba wspominać o szkodliwości palenia odpadów, a zwłaszcza plastików.
Według wykonanych badań znaczna liczba zanieczyszczeń, zwłaszcza w centrum Wolbromia, pochodzi też ze spalania paliw transportowych, zatem wyprowadzenie ciężkiego ruchu tranzytowego pojazdów poza centrum miasta – czyli budowa obwodnicy, to priorytet także ze względu na zagrożenie dla powietrza, którym oddychamy. 

W przygotowanym dla Gminy Wolbrom planie gospodarki niskoemisyjnej wyznaczono cele i zamierzenia, które będą realizowane w najbliższych latach w celu obniżenia emisji zanieczyszczeń. Do kluczowych zaliczono: termomodernizację budynków użyteczności publicznej, z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, wymianę źródeł c.o. i c.w.u., budowę obwodnicy południowej Wolbromia, dofinansowanie dla mieszkańców do wymiany starych kotłów węglowych na nowoczesne węglowe lub gazowe, dofinansowanie podłączenia do centralnej sieci ciepłowniczej, budowę nowoczesnej ciepłowni miejskiej, a także pomoc dla mieszkańców zainteresowanych stosowaniem źródeł energii odnawialnej.

Wolbrom już w najbliższym czasie ma zamiar zacząć realizować pierwsze działania na rzecz ochrony powietrza. Burmistrz zdecydował o przystąpieniu Gminy do projektu Kawka, który ma na celu głównie likwidację niskiej emisji i wspieranie wzrostu efektywności energetycznej poprzez dofinansowanie przedsięwzięć, które są ujęte w obowiązującym programie ochrony powietrza. Możliwe jest uzyskanie dotacji łącznie do 90% kosztów inwestycji (45% z NFOŚiGW i 45% z WFOŚiGW w Krakowie). W ogłoszonym właśnie naborze na dofinansowanie przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie narażenia ludności na oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza przeznaczono ponad 120 mln zł (środki do wydatkowania w latach 2015 – 2018 z możliwością zawarcia umowy do końca 2016 r.). Beneficjentem programu będzie Gmina, a zainteresowani udziałem w projekcie mieszkańcy będą mogli, po spełnieniu określonych wymogów, skorzystać z dofinansowania przy wymianie pieców, czy montażu alternatywnych źródeł energii.

Trzyciąż, jako gmina wiejska o zabudowie rozproszonej, nie jest dotknięta dolegliwościami smogu jak gminy miejskie. Z pewnością jednak nie może pochwalić się zupełnie czystym powietrzem. Dlatego podobnie jak Wolbrom i inne gminy przystąpiły już do opracowania swojego Programu gospodarki niskoemisyjnej. Procedura jest podobna – obecnie zbierane są ankiety, których późniejsza analiza da rozpoznanie i pomoże zdiagnozować potrzeby gminy w zakresie modernizacji źródeł ciepła oraz termomodernizacji budynków. Następnie zostaną dokonane stosowne obliczenia i wytyczone kierunki działania, zmierzające do poprawy obecnej sytuacji. Po przyjęciu dokumentu przez Radę Gminy Trzyciąż będzie mógł skorzystać z możliwości jakie daje Unia Europejska w zakresie finansowania działań proekologicznych.

– Szkoda, że mimo oficjalnych odgórnych zaleceń, tak wiele istniejących przepisów i zasad uniemożliwia lub poważnie utrudnia nam działania na rzecz ekologii. Dlaczego np. od montowanych na dachach instalacji solarnych czy fotowoltaicznych płacimy 8% VAT, a od podobnych na gruncie 23%? Przecież nie na każdym dachu można umieścić ogniwa. Albo dlaczego tak trudno uzyskać zgodę na budowę gazociągu w terenie nieopłacalnym ekonomicznie dla dostawcy gazu, mimo że jest dobra wola Gminy i zainteresowanie mieszkańców? – pyta retorycznie wójt Trzyciąża Roman Żelazny, który już niejednokrotnie spotkał się z podobnymi przeciwnościami .