Kaliś
Mieszkanki Kalisia (gm. Wolbrom) z lokalnego Koła Gospodyń Wiejskich, jak co roku przed obchodami święta zmarłych sprzątały mogiły na starym cmentarzu na Sosnówce – Ogonowie, gdzie pochowani są żołnierze polegli podczas I wojny światowej.
Kilkuletniej już tradycji porządkowania wojennej nekropolii w Kalisiu, która od kilku lat włączona jest do małopolskiego „Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej” nie przerwała ani pandemia, ani kapryśna aura. W nieco mniejszym gronie i z zachowaniem dostępnych środków bezpieczeństwa członkinie Koła Gospodyń Wiejskich z Kalisia również w tym roku, przed uroczystością Wszystkich Świętych zdecydowały się kontynuować dzieło, dzięki któremu utrzymywana jest lokalnie pamięć o wydarzeniach „wielkiej wojny”.
Przypomnijmy – cmentarz wojenny Ogonów w Kalisiu, tzw. „Sosnówka”, położony jest wśród drzew, nieopodal linii kolejowej. Większość grobów jest nieoznaczona, pagórki większości mogił ledwie znaczą się nad powierzchnią leśnego terenu. Jak wspominają najstarsi mieszkańcy, kiedyś nekropolia była dużo większa, a dziś drewniany płot otacza tylko jego część. Cmentarz powstał w 1918 r. na terenie dawnej osady młyńskiej Ogonów. Przeniesiono tu wówczas min. szczątki z cmentarza położonego na południe od Wolbromia, koło kapliczki w rejonie obecnej ul. Łukasińskiego oraz z cmentarza znajdującego się na wschód od dworca w pobliżu dawnej Fabryki Wyrobów Gumowych. Według danych z dokumentu sporządzonego przez austriackie władze wojskowe w 1918 r. pochowano tu 855 żołnierzy obu armii w 14 grobach zbiorowych i 79 pojedynczych (polskie źródło z 1939 r. podaje liczbę 815 pochowanych żołnierzy). Inne przekazy mówią nawet o około 1600 pochowanych osób: żołnierzy obu walczących armii, poległych w okolicach Wolbromia i przeniesionych tu z innych doraźnych miejsc pochówku po kolejnych wojennych potyczkach oraz osób cywilnych, które zginęły podczas I wojny światowej.
– Martwi nas, że otaczający stary cmentarz płot uległ znacznemu zniszczeniu. Na ile możemy, łatamy go we własnym zakresie, ale przydałaby się pomoc jakiejś instytucji, ponieważ konieczne są większe nakłady pracy i środków finansowych – mówi pani Aneta Przyjemska z KGW w Kalisiu.
Obecne ogrodzenie wojennego cmentarza powstało w latach 1991-1992. Wtedy też wykonano płytę pamiątkową, na której znajduje się napis trochę nie pasujący do historycznych ustaleń związanych z tutejszymi pochówkami: „CNOCIE ŻOŁNIERSKIEJ – POTOMNI. TU SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIERZE POLSCY POLEGLI ZA OJCZYZNĘ W LATACH 1914 – 1918”.
W 2009 r. cmentarz został uporządkowany i opisany przez Towarzystwo Jurajskie. W tym samym roku osiem województw przystąpiło do realizacji wspólnego projektu pn. „Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej”, mającego na celu wykreowanie i promocję nowej atrakcji turystycznej o znaczeniu ogólnopolskim oraz wykorzystanie do celów turystycznych zachowanych miejsc walki, obiektów i materialnych śladów I wojny światowej na ziemiach polskich. W szerszym kontekście projekt miał również przyczynić się do przywrócenia właściwej rangi działaniom wojennym i wydarzeniom, jakie rozegrały się na Froncie Wschodnim podczas „wielkiej wojny”, których znaczenie dla Europy było równorzędne tym rozgrywającym się na Froncie Zachodnim. Powstanie Szlaku było też jednym z elementów uświetnienia 100. rocznicy wybuchu I wojny światowej. Cmentarz „Sosnówka” został włączony do małopolskiego odcinka „Szlaku Frontu Wschodniego I wojny światowej”, jako jeden z 400 ważniejszych małopolskich cmentarzy wojennych.
Od tamtego czasu o cmentarzu i pochowanych tu poległych żołnierzach pamięta głównie lokalna społeczność, która zgodnie z polską tradycją, co roku przed obchodami święta zmarłych zbiera się, by posprzątać mogiły, przynosi kwiaty i zapala światełka pamięci poległych.
