Olkusz
Olkusz to miejscowość o bogatej historii, pełnej doniosłych chwil. Niestety, na przestrzeni wieków, nasze miasto nie ominęły tragiczne wydarzenia. Jednym z nich była eksterminacja żydowskiej społeczności zamieszkującej te tereny, dokonana przez niemieckich okupantów. W tym roku przypada 80. rocznica tej tragedii.
Olkusz to miasto, które zamieszkiwane było niegdyś przez dużą społeczność żydowską. W 1939 roku żyło tutaj niespełna 12 tys. osób, z czego ponad jedną czwartą stanowili wyznawcy judaizmu. Po klęsce kampanii wrześniowej tereny te nalazły się pod niemiecką okupacją. We wrześniu 1941 r. nazistowskie władze utworzyły getto, zlokalizowane w rejonie obecnych ulic Sikorka i Parcze. Przeniesiono do niego wszystkich okolicznych Żydów. Wśród nich były także osoby wysiedlone w 1940 r. z Chorzowa i innych miast Górnego Śląska.
W dniu 9 czerwca 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta. Jego mieszkańcy zostali w przeważającej większości wysłani do komór gazowych w obozie znajdującym się w Auschwitz-Birkenau. Największy transport wyruszył z olkuskiego dworca 13 czerwca 1942 r. Aby oddać hołd tym wydarzeniom, w dniach 7 – 15 czerwca władze Olkusza, we współpracy z partnerami, zorganizowały obchody upamiętniające 80. rocznicę zagłady olkuskich Żydów.
Główna część uroczystości miała miejsce w miniony poniedziałek, 13 czerwca 2022 r. Tego dnia w południe, w budynku dawnego starostwa na olkuskim rynku, rozpoczęła się popularnonaukowa sesja poświęcona historii olkuskich Żydów. W jej trakcie dr hab. prof. Dariusz Rozmus wygłosił wykład „Cmentarze żydowskie na ziemi olkuskiej”. Następnie tematykę swojej najnowszej książki „Żydowski Olkusz” przybliżył autor Krzysztof Kocjan. Na zakończenie przedstawiona została prezentacja filmowa „Apel pamięci olkuskich Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej”.
Kulminacyjnym momentem wydarzenia był popołudniowy Marsz Pamięci. Ostatnie noce przed wyjazdem do obozu zagłady okoliczni Żydzi spędzili w piwnicy budynku społecznej ubezpieczalni, w którym dziś mieści się Starostwo Powiatowe. Dlatego też tutaj zawisła tablica, upamiętniając ich tragiczną historię i stąd też od 2006 co roku wyrusza pochód, upamiętniający rocznice transportu śmierci.
Poza główną częścią obchodów organizatorzy przygotowali też cały szereg wydarzeń towarzyszących. W Centrum Kultury MOK odbył się szereg warsztatów edukacyjnych dla szkół poświęconych historii, tradycjom i kulturze olkuskich Żydów. Zorganizowano również historyczne spacery po Srebrnym Grodzie śladami jego żydowskich mieszkańców. Na olkuskim rynku zaprezentowano również plenerową wystawę „Olkuscy Żydzi” przygotowaną przez magistrat oraz wystawę „Zagłada Żydów Europejskich” opracowaną przez IPN.
W niedzielę, 12 czerwca b.r. delegacja władz miasta oraz Społecznego Komitetu Organizacyjnego złożyła kwiaty w miejscu kaźni olkuskich Żydów na terenie Muzeum Obozu Auschwitz – Birkenau. Także w niedzielę w budynku dawnego starostwa rozpoczęła się promocja książki Krzysztofa Kocjana „Żydowski Olkusz”. Ostatnią częścią obchodów będzie „Wieczór Szabasowy”, czyli koncert tradycyjnej muzyki żydowskiej w wykonaniu Antoniego Pilcha i Julii Doszny, który odbędzie się 15 czerwca w Centrum Kultury MOK przy ul. Szpitalnej 32.
Organizatorzy 80. rocznicy zagłady olkuskich Żydów to Miasto i Gmina Olkusz, Społeczny Komitet Organizacyjny, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.
