Czy olkuskie podziemia staną się atrakcją turystyczną?

Podczas prac rewitalizacyjnych na olkuskim rynku odsłonięto zabytkowe przedproża kamienic. Właściciele chcą udostępnić podziemne skarby architektury zwiedzającym i liczą na pomoc władz miasta przy niezbędnych robotach budowlanych. Na razie na przeszkodzie stoją przepisy.

Chodzi o północną część rynku. Świetnie zachowane piwnice, w których kiedyś mieścił się szynk i zejście do szybu górniczego, odkryto pod kamienicą nr 29. – W średniowiecznych miastach mieszkańcy mieli nieco inne standardy sanitarne. W tamtych czasach utylizacja śmieci polegała na wyrzucaniu ich przez okno na ulicę lub zakopywaniu. Co jakiś czas władze miasta porządkowały powierzchnię miejską, układając na nawarstwionych śmieciach następne bruki. Dodając do tego odpady pobudowlane i zgliszcza po częstych pożarach miasta, poziom jego gruntu szybko się podnosił. Skutkiem braku wywozu śmieci z rynku był stale podnoszący się teren w stosunku do ówczesnej zabudowy miejskiej. W konsekwencji sytuacja taka prowadziła do zalewania wejść kamienic po każdym opadzie deszczu. Aby tego uniknąć, właściciele kamienic od frontu budynku dobudowywali tak zwane przedproża (forma współczesnego ganku), które miały wejście posadowione na nieco wyższym poziomie. Powyżej na przedprożach budowano urokliwe, drewniane podcienia lub kramy handlowe, które nadawały ciepłego uroku dawnemu miastu. Przedproża i partery kamienic, do których przed wiekami wchodzono z poziomu rynku dziś są pod jego powierzchnią i czekają od ponad trzystu lat na ponowne odkrycie. Warstwy kulturowe obecnie nawarstwione w Olkuszu w zależności od miejsca wynoszą od 2 do 5 metrów, w Krakowie nawet do 7 metrów – opowiada radny miejski zajmujący się ochroną olkuskich zabytków Beniamin Maciej Bujas.

O pokazanie podziemnych skarbów i uczynienie z nich turystycznej atrakcji starają się miejscy radni. – Z roku na rok prywatni właściciele kamienic inwestują własne środki w rewitalizację swych zabytkowych piwnic, dając mieszkańcom nowe, kawiarniane miejsca spotkań z namiastką historii dawnego szynku. W działaniach inwestycyjnych niektórych kamieniczników były próby wejścia z pracami remontowymi w przedproża. Niestety, prace te zostały zablokowane przez brak uregulowań prawnych własności do tego typu zjawisk architektonicznych. Także dotychczasowy brak działań w kwestii własności zabytkowych szybów górniczych, znajdujących się nierzadko we wnętrzach olkuskich kamienic, uniemożliwia przeprowadzenie ekspertyz konstruktorskich. Dałyby one „zielone światło” na dalsze inwestycje w tym zakresie, z odkopaniem wyrobisk i adaptacją turystyczną włącznie – uważają Józef Sarecki i Beniamin Maciej Bujas. Radni zwrócili się do burmistrza z prośbą o uruchomienie procedur prawnych, które pozwolą określić własność przedproży i szybów górniczych.

Burmistrz Dariusz Rzepka informuje, że procedury prawne pozwalające na określenie własności zabytkowych przedproży zostały uruchomione. – Dotychczasowa interpretacja przepisów pozwalałaby Gminie Olkusz, jako właścicielowi nieruchomości obejmującej olkuski rynek, na dokonanie napraw oraz odgruzowanie przedproży kamienic. Przedproża znajdują się pod płytą rynku i co do zasady są częścią składową gruntu. Należy jednak zwrócić uwagę, że pełniły one kiedyś funkcję przedsionka pomiędzy ówczesnym poziomem rynku a poziomem użytkowym kamienic. Nie posiadają one obecnie samoistnej funkcji użytkowej i uznawane są przez właścicieli za ich własność, o czym świadczą pisma o udzielenie pomocy przy odgruzowywaniu przedproży. Dążę do prawnego i bezkonfliktowego rozwiązania sprawy. Gmina jest zainteresowana zachowaniem zabytków oraz ich eksponowaniem. Projekt rewitalizacji starówki obejmuje zabezpieczenie przedproży żelbetowymi płytami, jednak ostateczny zakres prac zostanie ustalony po ich odsłonięciu i wydaniu zaleceń przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Roboty zabezpieczające będą finansowane ze środków publicznych. Sposób i źródło finansowania odgruzowania i napraw przedproży oraz szybów górniczych jest oceniany pod względem formalno – prawnym i w zależności od wyników może zostać sfinansowany przez gminę, jeśli to zadanie będzie należeć do jej obowiązków – odpowiada burmistrz Dariusz Rzepka. Włodarz miasta wskazuje na drugie rozwiązanie, polegające na skorzystaniu przez właścicieli kamienic z możliwości dotacji na ten cel z budżetu gminy.
 
Na spotkaniu z władzami miasta i miejskim konserwatorem zabytków właściciel kamienicy nr 29 zadeklarował, że zaadaptuje przedproża oraz osuszy i odgrzybi piwnice, o ile miasto zajmie się odgruzowaniem pomieszczeń. Wstępnie propozycja została zaakceptowana. Czas jednak nagli, bo zalegający gruz obciąża sklepienia niżej położonych piwnic, które w każdej chwili mogą ulec zawaleniu.

Beniamin Maciej Bujas podkreśla, że współpraca gminy i prywatnych właścicieli stanowi świetny przykład partnerstwa publiczno-prywatnego.  – W przybliżeniu wyglądałoby to w ten sposób, że właściciel w zamian za użytkowanie dodatkowych powierzchni piwnicznych pod rynkiem, w tym przypadku przedproży, które przylegają do jego kamienicy, musiałby się nimi opiekować i je konserwować z możliwością pozyskiwania na ten cel środków zewnętrznych. Forma takiej własności umożliwiałaby także wsparcie ze strony miasta, choćby w pisaniu wspólnego projektu na dofinansowanie zabytku do Ministerstwa Kultury i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – pod warunkiem, że wcześniej piwnice zostaną wpisane do jego rejestru. W takiej współpracy upatruję jeszcze inny wymiar korzyści dla właściciela zabytkowych piwnic i miasta. Nie widzę przeszkód, aby w przyszłości nowo odkrywane i adaptowane podziemia Olkusza utworzyły trasę turystyczną, a piwniczne pomieszczenia w pełni zostały wykorzystane w celach komercyjnych. W podziemiach mogłaby mieścić się kawiarnia, restauracja, średniowieczny szynk w otoczce historii i kultury, atrakcyjne powierzchnie wystawiennicze, galeria czy muzeum górnictwa, a wszystko to oprawione kamiennymi sklepieniami, portalami, głębokimi i tajemniczymi szybami górniczymi – uważa radny Bujas.