Podziemny Olkusz czeka na odkrycie

Marzenia o stworzeniu podziemnej trasy turystycznej pod olkuskim rynkiem jeszcze nie tak dawno można było włożyć między bajki. Wygląda na to, że śmiałe, ale jednocześnie wspaniałe wizje udostępnienia podziemi dla zwiedzających, jakie snuli od lat olkuscy archeolodzy i historycy, powoli stają się bardzo realne. Na tyle realne, że na poważnie zainteresowała się nimi lokalna władza, choć jednocześnie nie brakuje wątpliwości. Badacze olkuskiej historii cieszą się, że lokalni politycy osobiście chcieli zobaczyć zabytkowe piwnice i widzą sens pokazania ich ludziom, ale boją się, że plany będzie można włączyć do innych, nigdy niespełnionych obietnic.

Swoje zdanie na temat olkuskich podziemi zaczęli głośno przedstawiać nasi lokalni historycy już wiele lat temu, a szczególnie zaraz po prezentacji wstępnych planów rewitalizacji rynku. Skrajne emocje wywołane były między innymi tym, że tak ogromna i droga inwestycja nie obejmowała nawet najmniejszego fragmentu podziemi, a na dodatek położenie grubej żelbetowej płyty mogłoby raz na zawsze zniweczyć możliwość odsłonięcia przedproży na północnej pierzei rynku. W grudniu zeszłego roku tą sprawą zainteresował się też „Przegląd Olkuski”. Burmistrz Dariusz Rzepka wskazywał, że problem z podziemiami polega na braku ich wcześniejszej inwentaryzacji, w związku z czym, nie wiadomo, ile ich jest, a zatem, nie sposób oszacować skali zjawiska. Dodatkowo śmiałe plany udostępnienia podziemi wiążą się z pieniędzmi, a raczej ich permanentnym brakiem. – Liczę na to, że Urząd Miasta weźmie pod uwagę opinię publiczną i wykorzysta szansę, jaką dają naszemu miastu prowadzone w tej chwili prace. Olkusz to miasto górnicze, tradycje podziemi są u nas wielowiekowe i szkoda, żeby ten atut został schowany pod nową płytą rynku – apelował kilka miesięcy temu historyk Olgierd Dziechciarz, który zresztą podtrzymuje swoje stanowisko. Murem za nim stanęli również inni historycy, ale na niewiele się to zdało, bo władze kategorycznie zasłaniały się brakiem możliwości wprowadzenia wizji w życie. Jacek Wilk, miejski konserwator zabytków, również zawsze podkreślał, że unikatowe pod względem architektonicznym piwnice, są w większości niewykorzystane, co jest wielką szkodą dla miasta. Jego zdaniem doskonałym pomysłem byłoby zrobienie podziemnej trasy turystycznej, która byłaby ewenementem na szeroką skalę.

Wygląda na to, że nastąpił zwrot. Przyczyn tej nagłej przychylności władz do pomysłu należy upatrywać w dużej mierze w działaniach prywatnego właściciela jednej z kamienic, który nie licząc na pomoc miasta, wziął sprawy w swoje ręce i rozpoczął odnawianie piwnic pod swoją kamienicą. Fachowym wsparciem posłużył Beniamin Maciej Bujas, olkuski miłośnik historii i konserwator zabytków. Doskonale zachowane dwa piętra piwnic, robią piorunujące wrażenie. Wysokie na pięć metrów pomieszczenia Aleksandra Włodarza mają piękne, kolebkowe sklepienia. Pod ziemię schodzi się kamiennymi schodami. Do tego dochodzą pozostałości po oknach, szybach wentylacyjnych i zamurowane wejścia, prowadzące nie wiadomo dokąd. Warto wiedzieć, że XIV-wieczna część obecnej piwnicy była kiedyś parterem dwóch kamienic. Zapewne któryś z właścicieli na miejscu dwóch mniejszych kamienic wybudował jedną większą, a dwie piwnice połączył w całość. Różnica w poziomach wynika z tego, że w średniowieczu śmieci i odpady, nawierzchnię, warstwy gruzu ze zrujnowanych budynków i warstwy spalenizny po pożarach przez dziesięciolecia składowano w centrum miasta, co spowodowało podniesienie się poziomu gruntu o kilka metrów. Na najniższym poziomie piwnic w kamienicy numer 29 znajduje się przypuszczalnie wejście do szybu górniczego, który aktualnie jest zasypany. – Wydaje nam się, że jest to jedno z wejść do kopalni, której korytarze ciągną się pod całym miastem – tłumaczy Beniamin Maciej Bujas, badacz historii. Problemem dla właściciela kamienicy jest fragment piwnicy, z której kiedyś na rynek wychodziło się przez zasypane obecnie przedproża. Jest on wysunięty w stosunku do budynku i znajduje się tuż pod chodnikiem, a więc należy do miasta. Nawet, jeśli właściciel kamienicy chciałby również w tej części przeprowadzić stosowny remont, to nieuregulowane kwestie prawne na to nie pozwalają.

Pojawia się również jeszcze jeden problem. Podczas rewitalizacji rynku planowane jest wylanie żelbetowej płyty, która chroniłaby chodnik przed obsunięciem. Kłopot polega na tym, że pod tą warstwą znajdą się sklepienia przedproży wielu kamienic, które trzeba wzmocnić. Jedyną metodą jest naprawienie ich od góry, gdyż od dołu jest to niemożliwe. Pojawiają się propozycje, żeby władze Olkusza poszły śladem innych miast i dzięki stosownej regulacji prawnej miasto zrzekło się przedproży na rzecz właścicieli kamienic, którzy chcą je uratować przed zniszczeniem. A jeśli władza nie ma takiego zamiaru, to może chociaż znalazłyby się pieniądze na pomoc finansową dla osób, które na własny rachunek zaczęły ratować podziemne zabytki lub mają to w planach. W piwnicy, której właścicielem jest Aleksander Włodarz, prace ruszyły pełną parą. Właściciel nie ukrywa, że liczy na wsparcie władz miasta. Burmistrzowie Olkusza i poseł Osuch niedawno osobiście odwiedzili jego piwnice. Byli zachwyceni tym, co zobaczyli, ale niestety zachwyt nie wystarczy, żeby uratować zabytkowe piwnice. Do tego potrzebne są konkrety, a nie tylko obietnice. – My mamy świadomość, że nie da się zrobić wszystkiego na raz i potrzebne są duże pieniądze. Władze powinny wspomagać prywatnych inwestorów, którzy chcą coś zrobić w tym mieście i wykazują inicjatywę – uważa Beniamin Maciej Bujas.

Urzędnicy zapewniają, że podziemna trasa turystyczna jest również ich marzeniem. Tyle tylko, że realia finansowe i techniczne sprowadzają nieco na ziemię. – Sprawa jest jak najbardziej otwarta i nikt nie przekreśla tych planów. Z tego co wiem, ciągle trwają rozmowy. Jak chodzi o regulację prawną, to jest to sprawa dosyć skomplikowana, ale do rozwiązania. – przekonuje Jarosław Medyński, rzecznik prasowy magistratu. – Jeśli chodzi o pieniądze na inwestycje podziemne, to miasto na pewno nie jest w stanie tego samodzielnie sfinansować. Cały czas pracownicy urzędu monitorują granty ministerialne i unijne, które wsparłyby takie przedsięwzięcie – dodaje. Zauważa, że wypowiedzieć w sprawie muszą się również fachowcy w tej dziedzinie, bo może okazać się, że istnieje bariera techniczna, która będzie przeszkodą. Szlak ma być przecież nie tylko atrakcyjny, ale przede wszystkim bezpieczny dla zwiedzających.       

Zabytkowych piwnic w obrębie rynku jest znacznie więcej. Tylko niewielka ich część została wykorzystana pod działalność restauracji i lokali. O istnieniu niektórych z nich wiadomo na pewno, pozostałe stanowią zagadkę, wciąż czekającą na odkrycie. Bardzo możliwe, że kiedyś połączy je podziemny korytarz. Wydaje się, że na obecnym etapie, czyli podczas rewitalizacji tego, co jest na ziemi, najważniejsze jest zrobienie wszystkiego, żeby nie zamknąć raz na zawsze drogi do odkrywania podziemnego Olkusza. – Chcemy tylko, żeby rewitalizacja na powierzchni ziemi nie zniweczyła przyszłej rewitalizacji pod ziemią – kwituje Beniamin Maciej Bujas.