Skąd weźmiemy wodę?

Zaplanowana na 2016 rok likwidacja ostatniej działającej w powiecie olkuskim kopalni, czyli Kopalni Pomorzany, będzie wiązała się z problemami w pozyskiwaniu wody pitnej doprowadzanej do tysięcy domów w północno-zachodnich częściach powiatu. Jest też duże ryzyko, że podniesienie się poziomu wód spowoduje lokalne podtopienia, bo na terenach historycznie podmokłych stoją teraz budynki. Specjalnie powołany zespół szuka alternatywnych źródeł pozyskiwania wody pitnej, bo z tej kopalnianej korzystać już nie będzie można. Nie wiadomo jeszcze, ile to będzie kosztowało i kto za to zapłaci. Na pierwszy rzut oka problem wydaje się paradoksalny, bo z jednej strony wody będzie za dużo, a z drugiej – za mało. W ciągu najbliższych kilku lat ZGH, Wodociągi, władze samorządowe i naukowcy muszą opracować plan, który pozwoli uniknąć poważnych kłopotów z wodą w powiecie olkuskim i gigantycznych rachunków za wodę pitną.

Jak jest teraz?
Kopalnia Pomorzany, należąca do ZGH „Bolesław” w Bukownie jest jedną z najbardziej zawodnionych kopalni na świecie. Co minutę pompowanych jest 300m³ wody, z czego 10% wykorzystywanych jest do celów pitnych dla mieszkańców regionu olkuskiego. Dzięki temu 90% wody doprowadzanej do domów w gminach Olkusz, Klucze, Bolesław i Bukowno pochodzi właśnie z kopalni. Woda podziemna, oprócz zanieczyszczeń mechanicznych i bakteriologicznych, zawiera również związki metali ciężkich, w tym cynku i ołowiu. Stąd ważnym elementem w wodociągu grupowym jest stacja uzdatniania wody, której zadaniem jest usunięcie wszystkich zanieczyszczeń. Nie niepokoi jakość wody w naszych kranach. Jest ona  bardzo dobra (jedna z najlepszych w Małopolsce) i w zasadzie można ją pić prosto z kranu. Zlikwidowanie kopalni przez zatopienie, a takie rozwiązanie jest brane pod uwagę, doprowadzi do zanieczyszczenia tych wód, a co za tym idzie, braku możliwości wykorzystania ich do celów pitnych.

Drugim problemem, nie mniej istotnym, jest duże ryzyko podtopień. Kopalnia Pomorzany prowadzi eksploatację na poziomie 120 metrów pod ziemią. Spowodowało to utworzenie się tak zwanego leja depresyjnego. Specjaliści szacują, że obejmuje on powierzchnię 500 km². Lej przyczynił się do obniżenia się poziomu wód. Konsekwencją takiego stanu rzeczy było osuszenie się terenów podmokłych i zanik małych rzeczek. Przez sześćdziesiąt lat działalności kopalni, a jednocześnie trwania procesu osuszania, zaczęto wydawać pozwolenia na budowę. Nie da się ukryć, że planowana likwidacja kopalni może spowodować powrót poziomu wody do stanu pierwotnego, a więc mogą wystąpić lokalne podtopienia. Takie sytuacje w historii Olkusza już były. Woda podziemna, która jest zmorą przede wszystkim górników, nie raz dała się we znaki mieszkańcom. Tak było na przykład w latach 30-tych, kiedy wstrzymano wydobycie. Woda wyszła na powierzchnię i spowodowała powódź. W archiwach można znaleźć zdjęcia, które przedstawiają zalane tereny w pobliżu olkuskiego rynku. Teraz aż tak ekstremalna sytuacja nam zapewne nie grozi, ale obrazuje skalę problemu.

Skąd będziemy mieć wodę w kranach?
W związku z problemami, które czekają nas w najbliższych latach, został powołany zespół kierowany przez starostę, który ma opracować alternatywne metody pozyskiwania wody pitnej. Z informacji uzyskanych od Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Olkuszu wynika, że branych pod uwagę było sześć rozwiązań. Po pierwsze, można by zmodernizować istniejący program ujmowania wód kopalnianych. Rozważane były też trzy projekty budowy systemu ujmowania i zaopatrzania w wodę. Jeden oparty jest na studniach zlokalizowanych we wschodniej części gminy Klucze, w okolicach Bydlina i Kolbarku. Drugi polegałby na budowie takiego systemu w oparciu o ujęcia własne i dzierżawione od Kimberly-Clark S.A., natomiast w trzecim przypadku rozważana jest modernizacja ujęć własnych i nowopowstałych w okolicach rzeki Centuria w gminie Klucze. Inną metodą jest zakup wody od podmiotu zewnętrznego – albo od Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach, albo od Przedsiębiorstwa Usług Wodociągowych w Dąbrowie Górniczej. – Ostatecznie Przedsiębiorstwo przyjęło do dalszego procedowania wariant zaopatrzenia w wodę oparty na ujęciach własnych i nowopowstałych, którego realizacja została wstępnie oszacowana na 61 mln zł. Obecnie jesteśmy na etapie opracowania procedury wewnętrznej wraz z umocowaniem prawnym programu zmiany systemu zaopatrzenia w wodę przez organy spółki – tłumaczy Alfred Szylko, prezes olkuskich Wodociągów.

Kto za to wszystko zapłaci?
Wywrócenie do góry nogami systemu zaopatrzenia w wodę siłą rzeczy będzie się wiązało z ogromnymi kosztami, których lokalne samorządy i instytucje samodzielnie nie udźwigną. Poseł Jacek Osuch skierował właśnie do Donalda Tuska interpelację w sprawie zaopatrzenia w wodę mieszkańców ziemi olkuskiej po zakończeniu eksploatacji złóż przez ZGH „Bolesław”, w której pyta między innymi o to, czy Skarb Państwa może po zakończeniu eksploatacji partycypować w kosztach pompowania wód, tak by nie doszło do zatopienia kopalni i przerwania możliwości dalszego dostarczania wody dla mieszkańców regionu olkuskiego. Odpowiedzi premiera jeszcze nie ma, ale z tego co udało nam się ustalić na lokalnym podwórku, wariant niezatapiania kopalni nie jest raczej brany pod uwagę. Roczny koszt wypompowywania wody jest bardzo wysoki (2009 roku wyniósł 30 mln zł) i ponosi je ZGH, jako spółka Skarbu Państwa. Ponadto likwidacja kopalni przez zatopienie jest najtańszym sposobem z obecnie możliwych. Tak więc trzeba szukać pieniędzy na zmianę systemu zaopatrzania w wodę.

Stanowisko Wodociągów w tej sprawie jest jasne. – W najbliższym czasie będziemy realizować zadania z zakresu uporządkowania gospodarki ściekowej zgodnie z wymogami dyrektyw unijnych, które będą wymagały dużego zaangażowania finansowego firmy. W związku z tym niemożliwe jest, aby w tym samym czasie Przedsiębiorstwo finansowało zmianę systemu zaopatrzenia w wodę rejonu olkuskiego – twierdzi Alfred Szylko.

Jacka Osucha interesuje również, kto zapłaci ewentualne odszkodowania osobom, których nieruchomości zostaną zalane lub zniszczone w wyniku potencjalnych podtopień. Stanowiska nie ma jeszcze w tej sprawie prezes rady Ministrów, natomiast swoją opinię wyraziły już Wodociągi. Ich zdaniem, działania zapobiegające negatywnym skutkom zmian przekraczają możliwości finansowe samorządu terytorialnego i podmiotów lokalnych. Zarząd zauważa również, że biorąc pod uwagę aspekt społeczny, czekają nas trudne lata. – Widmo wzrostu bezrobocia uświadamia, że najbliższe lata będą bardzo trudne dla miejscowej społeczności, która bez wsparcia finansowego z zewnątrz regionu, a przede wszystkim bez pomocy państwa, może nie udźwignąć tego ciężaru – uważa zarząd PWiK-u.

Trudno się łudzić, że zwykły odbiorca wody nie poniesie kosztów w związku z czekającymi nas zmianami, choćby płacąc co miesiąc wyższe rachunki.