W październiku 1939 r. za zgodą władz okupacyjnych niemieckich rozpoczęto naukę w olkuskim Gimnazjum i Liceum w budynku Gimnazjum Męskiego na ul. Augustiańskiej. ( w budynku Gimnazjum Żeńskiego na Czarnej Górze mieściły się bowiem koszary wojskowe i szkoła Hitlerjugen ). Były to szkoły koedukacyjne, a uczyli w nich pozostali w Olkuszu profesorowie z obu gimnazjów , którzy powrócili z wojny a nie zostali aresztowani przez okupanta lub sami nie przenieśli się na teren Generalnej Guberni, gdzie ( zdawało się ) miało być bezpieczniej. Do przedmiotów wykładanych w Szkole dołączono obowiązkowy j. niemiecki.
Dnia 23 stycznia 1940 r. Gimnazjum decyzją władz okupacyjnych, zostało nagle zamknięte. W czasie okupacji działały w Olkuszu trzy szkoły podstawowe ze znacznie ograniczonym programem nauczania : bez historii Polski i powszechnej, bez geografii.
Nie było w Olkuszu konspiracyjnej instytucji organizującej tajne nauczanie, nie mniej jednak, niektórzy rodzice i pozostali w mieście nauczyciele prowadzili dokształcanie dzieci i młodzież przedmiotów wyeliminowanych ze szkól podstawowych oraz wiedzy gimnazjalnej. I tak np. p. Maria Feczko przedwojenna nauczycielka olkuskich szkól podstawowych oraz nauczycielka muzyki rozpoczęła nauczanie w grupach po kilkoro dzieci w różnym wieku poczynając od najmłodszych, na gimnazjalistach kończąc. Miałam okazję przeczytać jej pamiętniki z okresu wojny udostępnione mi przez jej „ wojenną „ uczennicę panią Jadwigę Burakowską.
Pani Maria Feczko pisze, że po wywiezieniu jej męża do obozu i po wyrzuceniu jej z dziećmi z willi na Czarnej Górze, zamieszkała w niewielkim mieszkanku na terenie zlikwidowanego olkuskiego getta. To nowe miejsce zamieszkania sprzyjało wizytom licznych obcych dzieci. Uczyła zatem geografii, historii polskiej i powszechnej, uzupełniała skromny program nauczania języka polskiego w oficjalnych szkołach podstawowych. Ponieważ miała wykształcenie muzyczne, uczyła również gry na fortepianie. Te legalne lekcje muzyki stanowiły doskonały kamuflaż w razie niespodziewanej wizyty Niemców. Opłata za lekcje wynosiła ok. 15 marek miesięcznie. Kilkoro dzieci uczyła nieodpłatnie. Dla swoich uczniów i ich rodziców urządzała 1 -2 razy w roku t.zw. popisy muzyczne, przedstawienia, np. jasełka. Na końcu tego pamiętnika wymienia nazwiska wszystkich swoich 28 uczniów. Część tych osób już nie żyje, niektórych żyjących znam, z kilkoma z nich rozmawiałam i wspominają, iż tak właśnie było, jak pisze p. Feczkowa.
Nie mam wiadomości o jakimś innym zorganizowanym, tajnym nauczaniu w Olkuszu .Z przeprowadzonych rozmów z osobami z roczników 1930 – 33, które w czasie okupacji chodziły do szkoły podstawowej i powinny były przygotowywać się do nauki w gimnazjum, wynika ,że na takie „ komplety „ nie chodziły z braku wiedzy o ich istnieniu, oraz z braku pieniędzy na opłacanie dodatkowej nauki. Uczyły się ( lub nie ) z istniejących w domach przedwojennych podręczników szkolnych, od starszego rodzeństwa, wreszcie od osób dorosłych wykształconych, w tym nieczynnych zawodowo nauczycieli gimnazjalnych . Nic nie wiem na temat nauki starszych roczników gimnazjalnych oraz młodzieży licealnej. Wiem natomiast, iż wielu z nich brało czynny udział w ruchu oporu , niestety obecnie już nie ma ich między nami.
Muszę tu przypomnieć, że przed wojną i kilka lat po wojnie organizacja nauki dzieci i młodzieży wyglądała podobnie, jak w chwili obecnej : 6 lat szkoły podstawowej, 6 lat gimnazjum ( wiele osób kończyło edukację szkolną na etapie „ małej matury „ ) i 2 lata liceum uwieńczone egzaminem dojrzałości.
W Olkuszu wojna zakończyła się 20 stycznia 1945 roku i już pod koniec stycznia władze Miasta podjęły decyzję o jak najszybszym rozpoczęciu nauki w Gimnazjum i Liceum , czyli na początku marca. Zapisy do szkół wyznaczono na dni : 01 – 10 lutego . Postanowiono : 1. Dopuścić do egzaminów wstępnych uczniów urodzonych w 1932 r., o ile ukończyli 6 klas szkoły podstawowej, 2. Przyjąć bez egzaminów do Gimnazjum (do odpowiedniej klasy ) uczniów, którzy przed wojną rozpoczęli naukę w tut. Szkole i przerwali ją z powodu wojny, 3. Przyjąć bez egzaminów uczniów, którzy przedstawili stosowne zaświadczenia z tajnego nauczania. Wysiłkiem całego społeczeństwa Olkusza, a zwłaszcza grona nauczycielskiego, rodziców i uczniów przygotowano budynek na ul. Augustiańskiej ( przedwojenne Gimnazjum Męskie ) i jego wyposażenie ( ściągając ze strychów, piwnic, prywatnych mieszkań meble szkolne, pomoce naukowe i podręczniki ) na otwarcie w pierwszych dniach marca. Zorganizowano 8 pierwszych klas gimnazjalnych : 4 żeńskie i 4 męskie, a w każdej klasie 45 – 50 uczniów, dwie klasy drugie i dwie trzecie oraz jedną czwartą. Ponieważ było to ok. 600 uczniów w 13 oddziałach, naukę w Szkole prowadzono na trzy zmiany, w godzinach od 8 do 18. I i II klasa Liceum miała po jednym oddziale. Do egzaminu dojrzałości dopuszczono 38 osób z II klasy Liceum. Rok szkolny zakończono z końcem czerwca. W kolejnych latach do matury corocznie przystępowało ok. 40 uczniów, natomiast bardzo liczny był rocznik zdający maturę w 1951 r. ok. 100 osób. To właśnie byli ci uczniowie, którzy rozpoczęli naukę w Gimnazjum w marcu 1945 r.
Pierwszym Dyrektorem Szkoły była p .mgr. Elżbieta Zbiegowa polonistka , a pierwsi Profesorowie to : Janina Cembrzyńska, Deręgowska Anna, Fiałek Józef, Karkosówna Janina, Krełowska Barbara, Krokoszowa Maria, Kołacz Piotr, Kulakówna Natalia, Mitka Michał, Michalski Zygmunt, Rzadkowska Ewa, Tarasin Katarzyna, Turbas Władysław, Wilczyński Stanisław, Zbieg Franciszek, Zubowa Stanisława.
W 1948 r. ogólnopolska reforma szkolnictwa ; zlikwidowano gimnazjum. Do czteroletniego liceum ogólnokształcącego przyjmowano młodzież po 7 latach szkoły podstawowej.
Małgorzata Kundera-Leśniak
