Pustynia Błędowska wykarczowana i oczyszczona z niewypałów

Dwudniowa, międzynarodowa konferencja kończąca projekt „Czynna ochrona kompleksu siedlisk napiaskowych w obszarze Natura 2000 na Pustyni Błędowskiej” zgromadziła w Kluczach kilkudziesięciu reprezentantów środowisk naukowych, wielu instytucji zaangażowanych w projekt, przedstawicieli lokalnych samorządów oraz miłośników przyrodniczego fenomenu, jakim jest jedyna w Europie pustynia.

Podsumowano minione trzy lata trwania projektu, a specjaliści z kilku dziedzin wymienili się doświadczeniami z przybyłymi gośćmi. Zostało również zaprezentowane Pustynne Centrum Informacji. Patronat medialny nad konferencją sprawował „Przegląd Olkuski”.

Od 2011 roku można było obserwować postępy w oczyszczaniu Pustyni Błędowskiej z krzewów i drzew, a wcześniej z niewypałów. Głównym celem tego projektu było przywrócenie siedlisk ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych charakterystycznych dla obszaru Pustyni Błędowskiej.  Cały obszar Pustyni Błędowskiej był wykorzystywany podczas II wojny światowej i przez kolejnych kilka dekad jako poligon wojskowy, dlatego też najpierw z terenu 375 hektarów usunięto niewypały, aby możliwa była dalsza praca, a więc wykarczowanie karłowatych lasków brzozowo-sosnowych, zarośli samosiewów sosnowych i brzozowych, a także sztucznie wprowadzonych do tego pustynnego ekosystemu wierzb. Zdaniem ekspertów można się spodziewać, że takie warunki będą sprzyjały rzadkim gatunkom roślin – w tym muraw szczotlichowych i strzęplicowych i 19 gatunków roślin znajdujących się pod ochroną prawną.

Polska Sahara zaczęła przypominać pustynię

Nigdy nie było zgody wśród miejscowego środowiska dotyczącej przyszłości tego terenu. Zdaniem niektórych pustynia powstała sztucznie, więc nie powinno się jej karczować, jeśli po latach zarosła. Według innych, w tym naukowców specjalizujących się w tej dziedzinie, pustynię należało wykarczować, aby odtworzyć dawny ekosystem i ratować rośliny. Na pewno nie mniej istotnym atutem było przywrócenie walorów turystycznych tego terenu, a turyści z całą pewnością chętniej oglądają pustynię z prawdziwego zdarzenia niż połać lasu. – Jestem pewien, że realizacja tego pomysłu była słuszna i już można wymienić wiele zalet tych działań. Czas pokaże, jak wiele dał nam ten projekt, zarówno z ekologicznego punktu widzenia, jak również turystycznego. Pustynia Błędowska jest znana w kraju i na świecie, dlatego gmina Klucze powinna była zrobić wszystko, aby nadać jej właściwą rangę – uważa Kazimierz Ściążko, wójt gminy Klucze.

Realizacja programu LIFE+ była poprzedzona pracami zespołu powołanego jeszcze przez Małgorzatę Węgrzyn. Realizacja pomysłów była wtedy niemożliwa ze względu na brak możliwości  finansowania z budżetu niewielkiej przecież gminy, jaką są 15-tysięczne Klucze. W związku z tym, że Pustynia Błędowska została wpisana do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, której dotyczą dwie dyrektywy: ptasia i siedliskowa, pojawiła się możliwość ubiegania się o fundusze z programu LIFE+. Prace ruszyły na dobre w 2011 roku i trwały właściwie do teraz. Dlaczego warto było się podjąć tego zadania? – Z całą pewnością dlatego, że było to jedno z priorytetowych zadań ochronnych na naszym terenie. Stan siedlisk roślinnych był bardzo zły i naukowcy alarmowali, że należy szybko działać – podsumowuje Agnieszka Walnik, kierowniczka projektu. Realizacja zadania nie zawsze było łatwa, bo pojawiło się kilka niespodzianek, które trudno było przewidzieć. – Podczas oczyszczania pustyni dwukrotnie natrafiliśmy na ekologiczne bomby. Oprócz 4 tysięcy niewybuchów, z których znalezieniem się liczyliśmy, najpierw zostało ujawnione składowisko beczek z substancjami niewiadomego pochodzenia, a później 3 tony przeterminowanych leków. Trudno powiedzieć, kiedy i kto je zakopał w piaskach pustyni, ale należało je zneutralizować – opowiada kierowniczka projektu. Łącznie z terenu pustynnego wywieziono 77 ton odpadów niebezpiecznych.

Wkład w światową naukę

Niezwykle istotnym elementem realizacji tego projektu jest aspekt edukacyjny, bowiem w jego realizacji ujęto również inwentaryzację przyrodniczą i ekspertyzy naukowe związane z projektem „Pustynia Błędowska”, a także monitoring przyrodniczy. Zostały przeprowadzone warsztaty szkoleniowe dla instytucji związanych z ochroną przyrody, a olkuska młodzież podczas 20 spotkań miała szansę poszerzyć swoją wiedzę na temat pustyni. Podczas dwudniowej konferencji zostało zaprezentowane Pustynne Centrum Informacji, doposażone w nowe elementy ekspozycji (Centrum znajduje się w Urzędzie Gminy Klucze), gdzie można zgłębić swoją wiedzę na temat fauny, flory i geologii pustyni.

Projekt „Czynna ochrona kompleksu siedlisk napiaskowych w obszarze Natura 2000 na Pustyni Błędowskiej” realizowano w latach 2011-2014 i stanowił największy projekt realizowany w gminie Klucze z udziałem funduszy unijnych. Szacowany na 2,6 mln euro projekt został sfinansowany w 50% przez Unię Europejską z programu LIFE +, 45% z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a tylko w 5% ze środków własnych Gminy Klucze.

Kolej na część północną pustyni

Koniec tego projektu nie oznacza jednak końca prac na Pustyni Błędowskiej. Pieniądze na realizację bliźniaczego projektu zatytułowanego „Kompleksowa ochrona nieleśnych siedlisk przyrodniczych na terenach wojskowych w obszarze Natura 2000″otrzymał również Rejonowy Zarząd Infrastruktury w Krakowie. Teren administrowany przez Wojsko Polskie, na którym odbywają się widowiskowe desanty 6. Brygady Powietrznodesantowej w Krakowie, zostanie wykarczowany i oczyszczony z pozostałości po II wojnie światowej i ćwiczeniach poligonowych. Z tego powodu od 1 września obowiązuje całkowity zakaz wstępu na pustynię. Prace prowadzone są w jej północnej części, od strony Chechła. Objęty projektem teren ma zostać oczyszczony z niewybuchów do połowy 2015 roku. Z kolej do połowy 2017 roku potrwa wycinka krzewów i drzew. Również to zadanie pochłonie blisko 10 mln zł, z czego połowa zostanie sfinansowana z pieniędzy unijnych.