By zachować pamięć o olkuskich Żydach

Blisko czterdzieści osób wzięło udział w spotkaniu poświęconym pamięci olkuskich Żydów, które odbyło się w środę, 9 stycznia, w sali kominkowej PTTK. Inicjatorem spotkania był profesor Michał Ostrowski, a towarzyszyli mu historycy Olgerd Dziechciarz i Jacek Sypień oraz pomysłodawca olkuskich Marszów Pamięci Ireneusz Cieślik.

Jak podkreślił Michał Ostrowski, który od wielu lat podejmuje wysiłki na rzecz upamiętnienia wymordowanych olkuskich Żydów, celem spotkania było znalezienie osób, które zechciałyby włączyć się w działania zmierzające do zachowania pamięci o żydowskiej społeczności Olkusza.

– Liczymy, że wśród osób, które przyszły na spotkanie, znajdą się takie, które przy kolejnych działaniach podejmowanych w celu zachowania pamięci o olkuskich Żydach zechcą się włączyć w nasze grono – mówił, otwierając spotkanie, Michał Ostrowski. – Boimy się, że za jakiś czas pamięć o tych wydarzeniach może całkiem zaniknąć.

Następnie uczestnicy zostali zapoznani z utworzoną i prowadzoną przez prof. Ostrowskiego stroną internetową olkuscyżydzi.pl, na której można znaleźć wiele interesujących informacji na temat bytności Żydów na ziemi olkuskiej. Oprócz fotografii i wiadomości historycznych strona zawiera zamieszczone w wersji pdf książki o tematyce żydowskiej (m.in. „Olkusz. Zagłada i pamięć” pod redakcją Ireneusza Cieślika, Olgerda Dziechciarza i Krzysztofa Kocjana, „Zagłada olkuskich Żydów” autorstwa Krzysztofa Kocjana, czy „W tajgach Sybiru” Mosze Bergera) oraz listy Belli Rotner, olkuskiej Żydówki, której udało się przeżyć lata wojny w niemieckim obozie pracy w Czechosłowacji (obecnie Bella Rotner mieszka w domu seniora na Brooklynie w Nowym Jorku).

Następnie głos zabrał Olgerd Dziechciarz, historyk regionalista, który w ilustrowanej archiwalnymi fotografiami prezentacji „Żydzi w historii Olkusza” omówił historię olkuskich Żydów od momentu ich pierwszej bytności w Olkuszu do czasów drugiej wojny światowej. Warto w tym miejscu przypomnieć, że O. Dziechciarz wraz z Ireneuszem Cieślikiem, Krzysztofem Kocjanem i Dariuszem Rozmusem należy do tzw. nieformalnej Grupy Przyjaciół z Olkusza, zaangażowanej w sprawę przywrócenia pamięci o zamordowanych olkuskich Żydach. Grupa ta w roku 2013 otrzymała Nagrodę im. Księdza Stanisława Musiała za inicjatywy społeczne na rzecz dialogu i współpracy chrześcijańsko-żydowskiej i polsko-żydowskiej – za ocalanie pamięci o Żydach olkuskich. Grupa kontynuuje działalność nieistniejącego już dziś Olkuskiego Stowarzyszenia Kulturalnego „Brama”, którego kolejnymi prezesami byli Maciej Włodarczyk i Jerzy Roś. Stowarzyszenie zajmowało się m.in. organizacją koncertów muzyki klezmerskiej, spotkań autorskich, pracami porządkowymi na cmentarzach żydowskich, wydawaniem książek.

W kolejnej części spotkania o historii społeczności żydowskiej Olkusza po II wojnie światowej oraz o podejmowanych przez siebie inicjatywach związanych z ocalaniem pamięci o olkuskich Żydach opowiedział inicjator organizowanych w Olkuszu Marszów Pamięci – Ireneusz Cieślik.
Uczestnicy organizowanych od trzynastu już lat marszów idą ostatnią drogą olkuskich Żydów: spod gmachu olkuskiego Starostwa (wówczas Kasy Chorych), gdzie Żydzi spędzili w nieludzkich warunkach niemal dwie doby, i dalej: obecnymi ulicami Mickiewicza, Szpitalną, Kościuszki, Nullo i Kazimierza Wielkiego. Marsze, które odbywają się zawsze 13 czerwca, kończą się każdorazowo na dworcu kolejowym, skąd olkuscy Żydzi zostali wywiezieni na śmierć.
Ireneusz Cieślik mówił także o żydowskiej synagodze, żydowskich cmentarzach oraz o staraniach, jakie podejmowano, by w Olkuszu powstała tablica upamiętniająca olkuskich Żydów (przypomnijmy, że wspomniana tablica, po kilkuletnich staraniach i wielu mnożonych wobec inicjatorów jej powstania trudnościach, została wreszcie wmurowana w 2017 roku w ścianę budynku Starostwa Powiatowego).

W kolejnej części spotkania głos zabrał historyk Jacek Sypień, który omówił działania popularyzujące i upowszechniające wiedzę o historii olkuskiej diaspory żydowskiej, podejmowane w Olkuszu w ostatnich latach przez władze samorządowe, szkoły i instytucje kultury. Wspomniał m.in. o obchodach rocznicy likwidacji olkuskiego getta, filmie „Kandel’s Hora”, wystawie na rynku z okazji 75. rocznicy zagłady żydowskiej społeczności Olkusza, koncertach muzyki klezmerskiej, czy organizowanych od 2016 roku spacerach historycznych śladami olkuskich Żydów.
Następnie – w imieniu nieobecnego na spotkaniu dr. hab. Dariusza Rozmusa – Jacek Sypień przedstawił przygotowaną przez D. Rozmusa prezentację na temat utworzenia rezerwatu archeologicznego, upamiętniającego miejsce po olkuskiej synagodze, oraz odsłonięcia fragmentu murów obronnych przy ul. Górniczej. Uczestnicy spotkania zapoznali się również z wydawnictwami książkowymi poświęconymi olkuskim Żydom i otrzymali informacyjne ulotki.

W ostatniej części spotkania odbyła się ożywiona dyskusja na temat kolejnych działań, jakie należy podjąć w celu zachowania pamięci o żydowskiej społeczności Olkusza. Zadawano pytania o to, jak wyglądało codzienne życie tej społeczności na terenie olkuskim, o relacje między polskimi i żydowskimi mieszkańcami Olkusza w XX wieku. Jedną z bardziej interesujących inicjatyw był pomysł na powstanie muralu przedstawiającego jakiś fragment historii społeczności żydowskiej na naszym terenie, czy umieszczenie imion i nazwisk zamordowanych na murach obronnych przy ul. Górniczej.
Kilku uczestników spotkania wyraziło chęć zaangażowania się w działania na rzecz zachowania pamięci o zamordowanych olkuskich Żydach.

Osoby, które nie mogły być na spotkaniu, a są zainteresowane tą tematyką, proszone są o kontakt z organizatorami na adres e-mail: olkuscyzydzi@gmail.com