Na łamach miesięcznika „Ziemia Olkuska” w numerze z lutego 2008 r. został zamieszczony tekst Ireneusza Cieślika „Egzekucja 1942 r.”
Zdjęcia więźniarskie trzech olkuskich Żydów, wykonane przez obozowe gestapo w KL Auschwitz, opublikowane wraz z tym artykułem, zostały przekazane za moim pośrednictwem przez Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Kiedy na początku lat dwutysięcznych pisałem książkę „Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych”, moje ustalenia opierałem głównie na informacjach zawartych w niemieckich poobozowych dokumentach, przechowywanych w archiwum Muzeum oświęcimskiego.
Z zachowanej książki stanów dziennych obozu wynikało, że trzej więźniowie Żydzi: Glajtman (Glajtmann) Mordka Jakob, Macner Moschek (Moszek) Israel i Pinkus Chaim Israel, pochodzący z Olkusza, oznaczeni w serii ogólnej numerami więźniarskimi 25373 do 25375, po kilku dniach pobytu w obozie zostali z KL Auschwitz przeniesieni 2 marca 1942 r. Miejsce ich nowego pobytu w obozowym dokumencie nie zostało podane i można było jedynie przypuszczać, że był to inny obóz koncentracyjny lub jakieś niemieckie więzienie, gdzie najprawdopodobniej zginęli.
W dniu 25 lipca 2004 r. rodzina Glajtmanów (Glajtmannów) zwróciła się do Muzeum Auschwitz-Birkenau się z prośbą o ustalenie losu swoich bliskich, zamordowanych przez hitlerowców. Pracownicy muzealnej informacji o byłych więźniach KL Auschwitz odpowiedzieli: „Glajtaman/Glajtmann Mordka Jakob, ur. 22.9.1921 r. Olkusz, został przywieziony do KL Auschwitz w dniu 26.2.1942 r. transportem z Katowic. W obozie oznaczony numerem 25375. Ostatni wpis w aktach: 2.3.1942 r. – KL Auschwitz. Innych danych o w/w brak. Podstawa informacji: akta KL Auschwitz”.
Gdyby podobne pytanie zadano pracownikom wspomnianej informacji odnośnie losów dwóch pozostałych więźniów z Olkusza: Pinkusa Chaima Israela i Macnera Moschka (Moszka) Israela – odpowiedź byłaby podobna – „ostatni wpis w aktach: überstellt 2.3.1942 r.”, czyli przeniesieni z KL Auschwitz do bliżej nieznanego obozu lub więzienia.
W książce „Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych” napisałem o powyższych trzech więźniach KL Auschwitz, że los ich jest nieznany, chociaż sądziłem, że najprawdopodobniej zginęli.
Dodatkową trudność w prowadzonych przeze mnie ustaleniach powodował fakt, że wcześniej tymi samymi numerami 25373 do 25375 oznaczono trzech więźniów wychowawczych (EH-Erziehungshäftlinge), przywiezionych do KL Auschwitz w dniu 9 stycznia 1942 r. Byli nimi Polacy o nieznanych do dzisiaj nazwiskach i losach.
W dniu 2 lutego 1942 r. komendantura KL Auschwitz postanowiła wprowadzić odrębną numerację dla więźniów wychowawczych (EH). W związku z tym odebrano im wydane dotychczas numery serii ogólnej i oznaczeni oni zostali numerami EH1, EH 2, itd.
Wspominane już numery, wydane m.in. powtórnie od 25373 do 25375, otrzymali przywiezieni transportem z Katowic do KL Auschwitz wspomniani trzej olkuscy Żydzi: Pinkus Chaim Israel, Macner Moschek (Moszek) Israel i Glajtman (Glajtmann) Jakob Mordka.
Ta zmiana do dzisiaj powoduje pomyłki, których nie zdołałem się ustrzec, pisząc błędnie w swojej książce, że byli oni więźniami wychowawczymi (EH) i jeden z nich, Macner Moschek (Moszek) Israel, został przywieziony rzekomo do KL Auschwitz w dniu 9 stycznia 1942 r.
Dzisiaj można w pełni już zrekonstruować przebieg tragedii, o których z pewnymi nieścisłościami napisał w swoim artykule Ireneusz Cieślik, korzystając jedynie z prac publikowanych i nie prowadząc żadnych samodzielnych badań źródłowych.
W pierwszej połowie lutego 1942 r. policja niemiecka zatrzymała trzech wspominanych olkuskich Żydów, przemycających wędlinę, na drodze z Olkusza do Chrzanowa. Osadzono ich w więzieniu w Olkuszu, a następnie najprawdopodobniej w więzieniu śledczym w Mysłowicach. Z mysłowickiego więzienia skierowano ich w dniu 26 lutego 1942 r. transportem zbiorowym do KL Auschwitz, gdzie nadano im numery 25373 do 25375.
Owych trzech Żydów olkuskich jeszcze w tym samym dniu osadzono na kwarantannie wejściowej na piętrze w bloku nr 11, skąd 2 marca 1942 r. przeniesiono ich najprawdopodobniej z powrotem z KL Auschwitz do więzienia śledczego w Mysłowicach.
W dniu następnym, 3 marca 1942 r., z inicjatywy niemieckiego sędziego w Olkuszu, Martina Buchwalda, przywieziono ich karetką więzienną i publicznie powieszono na kasztanowcach przy ul. Kościuszki na placu po dawnym klasztorze Augustianów, co miało stanowić ostrzeżenie dla miejscowej ludności przed nielegalnym handlem.
Powieszonych pilnowała policja niemiecka i po pewnym czasie ich ciała odwieziono najprawdopodobniej do krematorium w KL Auschwitz, chociaż faktycznie nie byli ofiarami tego obozu.
Przebieg tej egzekucji i niepełne nazwiska jej ofiar po raz pierwszy zostały ustalone (z błędami w ich pisowni oraz w datach urodzenia, bez podania, że byli oni wcześniej więźniami KL Auschwitz):
– Glejtman Jakub Mordka, ur. 20 IX 1922, blacharz,
– Macher Herz Moszek, ur. 14 V 1902, handlarz,
– Pinkus Chaim, ur. VII 1910, szewc,
w wydanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości – Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich „Rejestrze miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo katowickie”. Warszawa 1980, str. 79.
Nazwiska trzech wspomnianych Żydów nie mogły być wyryte na tablicach pomnika na starym cmentarzu w Olkuszu, ponieważ – podobnie jak pięciu Polaków z Olkusza rozstrzelanych w dniu 16 lipca 1940 r., których nazwiska także na tym pomniku nie są wymienione – nie zginęli oni ani w obozie koncentracyjnym, ani w niemieckim więzieniu, lecz zostali straceni w publicznej egzekucji, mającej na celu sterroryzowanie mieszkańców Olkusza, zarówno Polaków jak i Żydów.
Należałoby dzisiaj żydowskim ofiarom egzekucji z 3 marca 1942 r., wymieniając ich nazwiska, ufundować oddzielną tablicę pamiątkową lub poświęcić fragment ekspozycji w olkuskim Muzeum Regionalnym PTTK.
Z wyrazami szacunku
Adam Cyra
Oświęcim{jcomments off}
Na łamach miesięcznika „Ziemia Olkuska” w numerze z lutego 2008 r. został zamieszczony tekst Ireneusza Cieślika „Egzekucja 1942 r.”
Zdjęcia więźniarskie trzech olkuskich Żydów, wykonane przez obozowe gestapo w KL Auschwitz, opublikowane wraz z tym artykułem, zostały przekazane za moim pośrednictwem przez Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Kiedy na początku lat dwutysięcznych pisałem książkę „Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych”, moje ustalenia opierałem głównie na informacjach zawartych w niemieckich poobozowych dokumentach, przechowywanych w archiwum Muzeum oświęcimskiego.
Z zachowanej książki stanów dziennych obozu wynikało, że trzej więźniowie Żydzi: Glajtman (Glajtmann) Mordka Jakob, Macner Moschek (Moszek) Israel i Pinkus Chaim Israel, pochodzący z Olkusza, oznaczeni w serii ogólnej numerami więźniarskimi 25373 do 25375, po kilku dniach pobytu w obozie zostali z KL Auschwitz przeniesieni 2 marca 1942 r. Miejsce ich nowego pobytu w obozowym dokumencie nie zostało podane i można było jedynie przypuszczać, że był to inny obóz koncentracyjny lub jakieś niemieckie więzienie, gdzie najprawdopodobniej zginęli.
W dniu 25 lipca 2004 r. rodzina Glajtmanów (Glajtmannów) zwróciła się do Muzeum Auschwitz-Birkenau się z prośbą o ustalenie losu swoich bliskich, zamordowanych przez hitlerowców. Pracownicy muzealnej informacji o byłych więźniach KL Auschwitz odpowiedzieli: „Glajtaman/Glajtmann Mordka Jakob, ur. 22.9.1921 r. Olkusz, został przywieziony do KL Auschwitz w dniu 26.2.1942 r. transportem z Katowic. W obozie oznaczony numerem 25375. Ostatni wpis w aktach: 2.3.1942 r. – KL Auschwitz. Innych danych o w/w brak. Podstawa informacji: akta KL Auschwitz”.
Gdyby podobne pytanie zadano pracownikom wspomnianej informacji odnośnie losów dwóch pozostałych więźniów z Olkusza: Pinkusa Chaima Israela i Macnera Moschka (Moszka) Israela – odpowiedź byłaby podobna – „ostatni wpis w aktach: überstellt 2.3.1942 r.”, czyli przeniesieni z KL Auschwitz do bliżej nieznanego obozu lub więzienia.
W książce „Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych” napisałem o powyższych trzech więźniach KL Auschwitz, że los ich jest nieznany, chociaż sądziłem, że najprawdopodobniej zginęli.
Dodatkową trudność w prowadzonych przeze mnie ustaleniach powodował fakt, że wcześniej tymi samymi numerami 25373 do 25375 oznaczono trzech więźniów wychowawczych (EH-Erziehungshäftlinge), przywiezionych do KL Auschwitz w dniu 9 stycznia 1942 r. Byli nimi Polacy o nieznanych do dzisiaj nazwiskach i losach.
W dniu 2 lutego 1942 r. komendantura KL Auschwitz postanowiła wprowadzić odrębną numerację dla więźniów wychowawczych (EH). W związku z tym odebrano im wydane dotychczas numery serii ogólnej i oznaczeni oni zostali numerami EH1, EH 2, itd.
Wspominane już numery, wydane m.in. powtórnie od 25373 do 25375, otrzymali przywiezieni transportem z Katowic do KL Auschwitz wspomniani trzej olkuscy Żydzi: Pinkus Chaim Israel, Macner Moschek (Moszek) Israel i Glajtman (Glajtmann) Jakob Mordka.
Ta zmiana do dzisiaj powoduje pomyłki, których nie zdołałem się ustrzec, pisząc błędnie w swojej książce, że byli oni więźniami wychowawczymi (EH) i jeden z nich, Macner Moschek (Moszek) Israel, został przywieziony rzekomo do KL Auschwitz w dniu 9 stycznia 1942 r.
Dzisiaj można w pełni już zrekonstruować przebieg tragedii, o których z pewnymi nieścisłościami napisał w swoim artykule Ireneusz Cieślik, korzystając jedynie z prac publikowanych i nie prowadząc żadnych samodzielnych badań źródłowych.
W pierwszej połowie lutego 1942 r. policja niemiecka zatrzymała trzech wspominanych olkuskich Żydów, przemycających wędlinę, na drodze z Olkusza do Chrzanowa. Osadzono ich w więzieniu w Olkuszu, a następnie najprawdopodobniej w więzieniu śledczym w Mysłowicach. Z mysłowickiego więzienia skierowano ich w dniu 26 lutego 1942 r. transportem zbiorowym do KL Auschwitz, gdzie nadano im numery 25373 do 25375.
Owych trzech Żydów olkuskich jeszcze w tym samym dniu osadzono na kwarantannie wejściowej na piętrze w bloku nr 11, skąd 2 marca 1942 r. przeniesiono ich najprawdopodobniej z powrotem z KL Auschwitz do więzienia śledczego w Mysłowicach.
W dniu następnym, 3 marca 1942 r., z inicjatywy niemieckiego sędziego w Olkuszu, Martina Buchwalda, przywieziono ich karetką więzienną i publicznie powieszono na kasztanowcach przy ul. Kościuszki na placu po dawnym klasztorze Augustianów, co miało stanowić ostrzeżenie dla miejscowej ludności przed nielegalnym handlem.
Powieszonych pilnowała policja niemiecka i po pewnym czasie ich ciała odwieziono najprawdopodobniej do krematorium w KL Auschwitz, chociaż faktycznie nie byli ofiarami tego obozu.
Przebieg tej egzekucji i niepełne nazwiska jej ofiar po raz pierwszy zostały ustalone (z błędami w ich pisowni oraz w datach urodzenia, bez podania, że byli oni wcześniej więźniami KL Auschwitz):
– Glejtman Jakub Mordka, ur. 20 IX 1922, blacharz,
– Macher Herz Moszek, ur. 14 V 1902, handlarz,
– Pinkus Chaim, ur. VII 1910, szewc,
w wydanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości – Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich „Rejestrze miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo katowickie”. Warszawa 1980, str. 79.
Nazwiska trzech wspomnianych Żydów nie mogły być wyryte na tablicach pomnika na starym cmentarzu w Olkuszu, ponieważ – podobnie jak pięciu Polaków z Olkusza rozstrzelanych w dniu 16 lipca 1940 r., których nazwiska także na tym pomniku nie są wymienione – nie zginęli oni ani w obozie koncentracyjnym, ani w niemieckim więzieniu, lecz zostali straceni w publicznej egzekucji, mającej na celu sterroryzowanie mieszkańców Olkusza, zarówno Polaków jak i Żydów.
Należałoby dzisiaj żydowskim ofiarom egzekucji z 3 marca 1942 r., wymieniając ich nazwiska, ufundować oddzielną tablicę pamiątkową lub poświęcić fragment ekspozycji w olkuskim Muzeum Regionalnym PTTK.
