W 23. odcinku naszego cyklu poświęconego starym fotografiom „Poznaj Olkusz, którego już nie ma” prezentujemy kilkadziesiąt zdjęć chat, dworów, domów i budynków naszego miasta. Część z nich została już wyburzona, ale są też takie, które dalej można podziwiać, choć zmieniły się z upływem czasu. Olkusz na przestrzeni ostatniego stulecia bardzo zmienił się pod względem urbanistycznym, a był okres, że zabudowania tworzyły dosyć eklektyczną całość architektoniczną. Kamienice w centrum miasta, a w bliskiej odległości chaty kryte strzechą, pokaźne wille i szlacheckie dwory to mozaika dosyć osobliwa, ale typowa dla początku XX wieku. Każdy z budynków mieszkalnych był na swój sposób wyjątkowy i zasługuje na uwagę, nie tylko ze względu na walory natury architektonicznej, ale indywidualną historię domów i ludzi ich zamieszkujących.
Na załączonych fotografiach dokładnie widać tę różnorodność, ale kilka zabudowań zasługuje na szczególną uwagę. Jak zauważa Ryszard Maliszewski, już pod koniec XIX wieku wyraźnie zaczęło się ujawniać w Olkuszu, mieście o średniowiecznym rodowodzie i długiej, ciekawej historii, mocno niepokojące zjawisko pozbywania się z zabudowy przedmieść starych, prywatnych budynków, w celu uwspółcześnienia tejże zabudowy. Wiele domów zostało zburzonych nawet nie tyle z powodu złego stanu technicznego, co z konieczności znalezienia miejsca na budowę budynków użyteczności publicznej. – O ile samo to zjawisko na terenach zurbanizowanych znane jest od wieków, i jest zupełnie naturalne, bo trudno byłoby mieszkańcom zasiedlać lepianki, o tyle dla historii miasta jest ono równocześnie mocno szkodliwe, bo pozbawia nas w ten sposób wielu budynków, w całym tego słowa znaczeniu zabytkowych, a także zatraca bezpowrotnie dawny wygląd postaci przedmieścia – zauważa Ryszard Maliszewski. Przez dziesiątki lat zniknęło bezpowrotnie wiele obiektów, które od całkowitego zapomnienia uchroniły tylko fotografie.
Dworek Janikowskich – ostatni XVIII-wieczny dworek na przedmieściu Olkusza (fot. 15, 16 i 21)
Posiadłość Janikowskich, rodziny o szlacheckim rodowodzie, znajdowała się na przedmieściu żuradzkim. Okazały dworek Janikowskich przy ul. Gęsiej został zbudowany przez Wawrzeńca Janikowskiego w połowie XVIII wieku z kamienia wapiennego i zlepieńca parczewskiego. Po II wojnie światowej dom po Janikowskich zamieszkiwali ich spadkobiercy, a po 250 latach został zburzony w latach 90-tych minionego stulecia.
(Więcej informacji w artykule Ryszarda Maliszewskiego dostępnym na stronie http://cofajka.pl/artykuly/dworek-janikowskich-ostatni-xviii-wieczny-dworek-na-przedmiesciu-olkusza)
Dworek Machnickich (fot. 44, 45, 46)
Jest to najbardziej znany olkuski zabytek o charakterze kiedyś mieszkalnym. Znajduje się na rogu ulic Szpitalnej i Kościuszki. Obecnie mieści się w nim Muzeum Wikliny. Dworek został wybudowany w połowie XIX przez Bonifacego Machnickiego, z zawodu rachmistrza. Cała rodzina Machnickich zapisała się w historii Olkusza swoją pracą społeczną na rzecz mieszkańców. W ich domu przez długie lata spotykała się elita intelektualna miasta – nie tylko w celach towarzyskich, ale również dyskutowania o pomysłach, które miały pomóc w odbudowie nowej Polski.
(Więcej informacji w: Sypień J., Dwory szlacheckie ziemi olkuskiej, Grafpress, Olkusz, 2013.)
Dworek Mroczkowskich (fot. 47-53)
Znajdujący się przy ulicy Dworskiej folwark rodziny Mroczkowskich również należy do tych, które bezpowrotnie zniknęły z powierzchni ziemi. Mroczkowscy, rodzina szlachecka i ciesząca się w mieście dużym poważaniem ze względu na zaangażowanie społeczne, obecni byli w Olkuszu już od XVI wieku. Folwark, stanowiący kiedyś część tzw. dodatków witeradowskich, przeszedł na własność Mroczkowskich w drugiej połowie XIX wieku i wtedy powstał na jego terenie drewniany dwór w stylu szwajcarskim. Niestety, historia, choć piękna, była tragiczna dla tego pięknego obiektu, bo już w latach 70-tych XX wieku popadł w całkowitą ruinę.
(Zainteresowanych odsyłamy do źródła: Maliszewski R., „Folwark” Mroczkowskich, [w:] „Ilcusiana”, PiMBP w Olkuszu, Nr 2(9), 2013, s. 69-88.)
Willa Buchowieckich (fot. 11, 42)
Okazała willa na rogu Sławkowskiej i Mickiewicza została wybudowana w 1900 przez rodzinę Buchowieckich – generała Stefana i jego żony Wieńczysławy. Podobnie jak w przypadku dworku Machnickich, również i ten dom był chętnie odwiedzany przez ówczesną elitę Olkusza. W czasie II wojny światowej w willi swoją kwaterę mieli niemieccy oficerowie. Po wojnie mieszkańcom domu dokwaterowywano lokatorów (zgodnie z panującym wtedy obyczajem). Willa nieznacznie zmieniła wygląd i do dnia dzisiejszego jest w rękach potomków właścicieli.
(Więcej: Kotnis-Górka E., Legitymacja Generała, [w:] „Ilcusiana”, PiMBP w Olkuszu, Nr 1(8), 2013, s. 85-136.)
Dom Kocotów i Windysów przy ulicy Sławkowskiej (fot. 33)
Dom Kocotów i Windysów został zbudowany w II połowie XIX wieku przez synów Aleksandra, Józefa i Antoniego Maliszewskich. A ponieważ obaj osiedli w XX wieku w Strzemieszycach, dom został sprzedany. Było to południowe skrzydło drewnianego domu budowanego w podkowę (na zdjęciu widać tylko południowe skrzydło od strony północnej). Bardziej na północ stało północne skrzydło, budowane przez Aleksandra Maliszewskiego, po nim miał je jego najstarszy syn, Tomasz Maliszewski, który obok prowadził kamieniołom i wapiennik. Całość tego domu była zburzona w czasie wojny przez Niemców.
Tradycyjnie zachęcamy Was do przyłączenia się do projektu i nadsyłania swoich starych zdjęć, które pokażemy mieszkańcom. Można je wysłać na adres e-mail redakcja@przeglad.olkuski.pl lub emilia.kotnis@przeglad.olkuski.pl lub za pośrednictwem formularza po prawej stronie.
1. Dom na Czarnej Górze. Fot. Ze zbiorów Zdzisława Karczewskiego.
2. Dom w miejscu późniejszego Skarbka już wysiedlony pod jego budowę. Siedziba Związku Kombatantów. Fot. Ze zbiorów Zdzisława Karczewskiego.
3. Zabudowania ulicy Augustiańskiej ze słynnym malowidłem. Fot. Ze zbiorów Tomasza Strojnego.
4. Budynek starostwa przy ulicy Mickiewicza. Fot. Ze zbiorów Tomasza Strojnego.
5. Budynek przy ulicy Partyzantów 8. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
6. Budynek przy skrzyżowaniu Mickiewicza i Sławkowskiej. Fot. Z archiwum Mieczysława Karwińskiego.
7. Budynek banku przy obecnej ulicy K.K Wielkiego. Fot. Ze zbiorów Mieczysława Karwińskiego.
8. Dom przy ulicy Bylicy. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Ryzy.
9. Dom w Olkuszu. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Ryzy.
10. Dom przy skrzyżowaniu Gęsiej i Szpitalnej. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Ryzy.
11. Ulica Sławkowska, z lewej willa Buchowieckich. Fot. Ze zbiorów Mariana Kostulskiego.
12. Zabudowania przy ulicy Bylicy. Przełom lat 70 i 80. Fot. Ze zbioru rodziny Barczyków.
13. Budynek dworca kolejowego w Olkuszu. Fot. Jan Nosowicz.
14. Nieistniejące kamienice na rynku w Olkuszu. Fot. Jan Nosowicz.
15. Były dworek Janikowskich z XVIII wieku przy ul. Gęsiej od wschodu.1994 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
16. Lokalizacja dworków Janikowskich i Maliszewskich ok. 1916 roku. Fot. Pocztówka.
17. Podwórze za byłym domem Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej.1993 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
18. Wejście na podwórze byłego domu Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej.1993 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
19. Były dom Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej z XIX wieku od południa. 1993 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
20. Były dom Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej z XIX wieku od strony południowo-zachodniej. 1993 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
21. Były dworek Janikowskich z XVIII wieku przy ul. Gęsiej od południa. 1994 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
22. Dom na Placu Fabrycznym. Fot. Ze zbiorów Teresy Curyło.
23. Zabudowania Starego Placu Fabrycznego. Fot. Ze zbiorów Teresy Curyło.
24. Dom przylegający od strony zachodniej do nieruchomości Kocyków (zburzony pod budowę Domu Partii). Fot. Ze zbiorów Zdzisława Karczewskiego.
25. Maćkowa Stodoła. Fot. Jan Nosowicz.
26. W tle Maćkowa Stodoła. Fot. Ze zbioru rodziny Barczyków.
27. Ulica Niepodległości, rok 1970. Fot. Ze zbiorów rodziny Barczyków.
28. Spalona willa doktora Łapińskiego. Fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
29. Budynek przy skrzyżowaniu Mickiewicza i Sławkowskiej. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
30. Zabudowania mieszkalne na tle Kościoła św. Andrzeja Apostoła. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
31. Niezidentyfikowany dom pod Olkuszem. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
32. Niezidentyfikowany dom pod Olkuszem. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
33. Dom Kocotów i Windysów przy ulicy Sławkowskiej. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
34. Dwór w Rabsztynie. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
35. Willa Zygmunta Rzadkowskiego przy ulicy Skłodowskiej. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
36. Budynek banku przy obecnej ulicy Króla Kazimierza Wielkiego. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
37. Skład w centrum miasta. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
38. Filia przy stacji. Dom opodal dzisiejszej Spółdzielni Mieszkaniowej. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
39. Ruiny Synagogi przy ulicy Górniczej. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
40. Ulica Mickiewicza. Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
41. Budynek Batorówki przy Rynku (jeszcze bez współcześnie nam znanego dachu). Fot. Z archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
42. Willa Buchowieckich w czasie II wojny światowej. Fot. Ze zbioru rodziny Ostrowskich.
43. Rozbiórka domu przy ulicy Sławkowskiej. Fot. Ze zbiorów Tomasza Strojnego.
44. Dworek Machnickich od strony południowej. Lata 50-te. Fot. Emil Glanowski.
45. Dworek Machnickich od strony południowej. Fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
46. Dworek Machnickich od strony południowej. Fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.
47. Dwór Mroczkowskich. 1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszrda Maliszewskiego.
48. Zabudowa gospodarcza dworu Mroczkowskich od strony północno-zachodniej. 1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszrda Maliszewskiego.
49. Zabudowa gospodarcza dworu Mroczkowskich od strony północno-wschodniej. 1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszrda Maliszewskiego.
50. Czworaki przy dworze Mroczkowskich od północy. 1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
51. Stodoła przy dworze Mroczkowskich. 1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
52. Wozownie przy dworze Mroczkowskich.1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
53. Skrzydło wschodnie zabudowy gospodarczej dworu Mroczkowskich od strony południowej. 1972 rok. Fot. Ze zbiorów Ryszarda Maliszewskiego.
Więcej zdjęć z cyklu 
Dziekuje bardzo za przywrocenie wspomnien ,urodzilam sie i wychowalam w moim Olkuszu ,wrocilam wspomnieniami w bardzo odlegle bardzo odlegle czasy z tych wspomnien pozostaja ruiny .Przypominam sobie dwochbraci przyjaciol mego ojca p. Mroczkowskich ,pamietam juz wtedystan dworku byl w okropnym stanie ale panowie jeszcze w nim mieszkali .Czworaki byly w dodrym stanie zone mlodszego p. mroczkowskiego howala kury .Cala posiadlos byla zaniedbana potrzebowala zarzadcy i pieniedzy ,panowie nie potrafili sie odnalezsc w obecnej rzeczywistosci byli do czego innego przyzwyczjeni ,biedni niezaradni starsi panowie .Nie pamitam dokladnie jeden z nich mial imie Patek ,a drugi Marcel to on mi czytal bajki i plutl basnie bardzo go lubialam . pozdrawiam serdecznie i dziekuje.
Fotografia numer 10 to nie dom przy skrzyżowaniu ulic: Gęsia i Szpitalna, a Bożnicza i Augustiańska.
🙄 Urodziłam się i mieszkałam na Czarnej Górze-fot. 1.Już ponad 50 lat nie mieszkam w Olkuszu i z ogromnym sentymentem oglądam te zdjęcia.Obok mojego domu mieszkał autor zdjęcia,z którego siostrą Jadzią przyjażniłam się.Pozdrawiam serdecznie.
Dom (fot.1) w miejscu skarbka , z nim mialem kontakt bezposredni….(!!) lazilismy po tej ruinie z kolega i zawalily sie schody podemna , na szczescie nic mi sie nie stalo . Wydawalo mi sie ze byl wiekszy , ale to chyba dla tego ze to ja bylem mikrusem….! 😆
NUMER 31- to zdjęcie przedstawia prawdopodobnie dom gdzies w okolicach czarnej góry, proszę zwrócić uwagę na kawalk domu u góry, czy to nie jest przypadkiem ten stary dom na ulicy Kolejowej, który obecnie został wyremontowany ?
To miłe uczucie popatrzeć na miejsca, które pozostały gdzieś tam w pamięci, a których dziś w większości pewnie już nie ma. D.ziękuję Ci „Przeglądzie Olkuski”
A, ja wolę Olkusz takim jaki jest teraz. Kolej jest taka, że stare popada w ruinę i nie opłaca się remontować a nowe sie buduje. Trzeba iść z postępem i nowoczesnością a nie nazywać ludzi rozwoju i rozkwitu Olkusza „bandą”. Tak mówią i piszą ludzie zawieszeni – mówiąc najłagodniej.
Z dużym zainteresowaniem i sentymentem odwiedzam „Olkusz, którego już nie ma”. Na fotkach nr 6 i nr 29 widzimy budynek, w którym kiedyś było przedszkole. Chodziłem tam na początku lat 50-tych. A teraz dzięki internetowi mogę odświeżyć pamięc z odległości setek kilometrów.
[quote name=”swój”]Żal patrzeć co te rządzące bandy zrobiły z tak mozolnie budowanym pięknym Olkuszem. Widać, że rzadzą nami nieudacznicy. Chwilo wyborów przybywaj najszybciej.[/quote]
O tak…był piękny..zwłaszcza na fot nr 9
Żal patrzeć co te rządzące bandy zrobiły z tak mozolnie budowanym pięknym Olkuszem. Widać, że rzadzą nami nieudacznicy. Chwilo wyborów przybywaj najszybciej.
Dom na fotografii nr 8 to dom Pani Nowakowskiej na ulicy Skalskiej ( widać fragment bloku /byłego wojskowego/ i linię elektryczną. ( obecnie w okolicy tego miejsca stoi budynek banku PKO) Ten sam dom tylko z boku widać na fot. 12.
Z pewnością nie jest to budynek przy ul. Parkowej, choć stał tam bardzo podobny.