Olewin pojawia się w źródłach także jako: Olelin, Olein i Oławin. Antoni Wiatrowski, autor wydanego w 1938 r. „Ilustrowanego Przewodnika po ziemi olkuskiej” nazwę miejscowości wywodzi od imienia Olesia (Aleksandra), sam zapewne zaczerpnął ją z „Opisu włości Pomorzańskich” Seweryna Bonera, gdzie starosta rabsztyński pisze, że niby Olewin został założony dopiero w pocz. XIV w. przez „powoźnika Olesia” stangreta „pana Parczowskiego”. Może to być jednak nazwa dzierżawcza od osobowej nazwy: Olele lub Oława.
Olewin leży nad rzeką Babą, której źródła znajdują się pod Sienicznem. Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1388 r. z zapisków sądowych. Historyk Feliks Kiryk uważa to za dowód, że osada powstała i została zagospodarowana wcześniej. Olelin był wówczas włością szlachecką. W latach 1388-1411 posiadał go Mikołaj i jego synowie: Dobiesław, Jan i Miczka. Około lat 1415-1417 nabył Olewin za 160 grzywien Mikołaj Finger, późniejszy rajca i ławnik olkuski, w latach 1426-28 żupnik. Swego czasu najbogatszy olkuski gwarek. Finger szybko jednak Olewin sprzedał i to ze sporym zyskiem, bo za 250 grzywien. Kupującym był Stanisław Radostek, mieszczanin olkuski. Później, około 1446 r. wieś odziedziczył jego syn, ławnik miejski w 1450 r. Maciej Radostek. Ten w 1453 r. sprzedał ową włość za 240 florenów węgierskich krakowskiemu rajcy Janowi Świdniczerowi (Swaidnitzerowi). Od potomków Świdniczera w 1460 r. nabył Olelin późniejszy ławnik i rajca olkuski (w latach 1462-70) Piotr Bylica, właściciel dwóch domów w Olkuszu (murowanego i drewnianego) oraz jatki. Około 1470 r. osada, jak podaje J. Długosz, była włością królewska. Prof. Kiryk sugeruje, że nie cała, gdyż w 1497 r. mistrz Stanisław z Olkusza sprzedał część Olewina za 50 florenów olkuskiemu mieszczaninowi Maciejowi Bylicy i Dorocie, wdowie po wcześniejszym właścicielu wsi, Piotrze Bylicy.
Regestr poborowy z 1629 r. podaje, że Jan Lichowski oddał pobór z tej wsi od 3 łanów, w kwocie 12 florenów (tenże Lichnowski zapłacił też pobór z podolkuskich Parcz, z części należącej do zamku w Ogrodzieńcu). W owym spisie Olewin jest zanotowany jako królewszczyzna należąca do zamku w Ogrodzieńcu, podobnie jest zapisany w 1665 r. Potem przez długi czas Olelinem władali starostowie rabsztyńscy. W XVIII w. Olkusz czynił starania o przejęcie tej włości. Przez długi czas podlegał parafii w Przegini.
W 1783 r., jako właściciel tutejszych włości występuje niejako Gorajski. Za to w 1790 r. Olewin należał do Franciszka Bukowskiego, szambelana królewskiego, właściciela Klucz. Właściciele wis mieszkali w dworze (był także browar i młyn).
W epoce stanisławowskiej, około 1790 r., Olewin liczył około 15 domów i 55 mieszkańców. We wsi mieszkało też 2-3 Żydów, którzy podlegali kahałowi w Olkuszu. Działał tu wspomniany browar i tkacz.
Opis Olewina z czasów Sejmu Wielkiego (ze „Słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego”, pod red. Wł. Semkowicza): „Wieś leży na równinie, ma grunty piaszczyste, trochę młodych zarośli sosnowych i chrustów, miedzy którymi leży kawałek piaszczystego pastwiska. Sieje się żyto, tatarkę i owies. Pszenica nie rodzi się. Przez wieś płynie mała, często wysychająca rzeczka (Baba – dop.).”.
W XIX w. folwark w Olewinie i wieś należały do dóbr Parcze Górne. W 1886 r. było tu 18 osadników, którzy mieli 227 mórg gruntu.
W czasach II wojny światowej, gdy powiat olkuski został podzielony na część włączoną do Rzeszy i część w granicach Generalnej Guberni, ścieżką w okolicach Olewina najchętniej przekraczano tzw. zieloną granicę. Już we wrześniu 1939 r. mieli zginąć dwaj mieszkańcy wsi: Jan Klich i Tomasz Kocjan.
W KL Auschwitz zginęli dwaj pochodzący z Olewina więźniowie: Józef Klich (1943) i Wincenty Klich (1942). S. Ząbczyński wymienia jeszcze Jana Klicha, Piotra Kocjana, Adolfa Kuśmierczyka. Z robót miał nie wrócić Józef Polak.
Po wojnie zamieszkał w Olewinie wraz z rodziną Józef Cyra (1909 – 1998), który pochodził z Przybysławicach koło Ojcowa. W 1937 r. wydał tomik wierszy p.t. „Sonety Ojcowskie” (wznawiany w latach 1992 i 2000). Z wykształcenia był inżynierem rolnictwa. Do emerytury pracował jako kierownik Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin w Olkuszu.
W 1955 r., na torach kolejowych pod Olewinem, zginęła malarka Maria Płonowska, która szła do Olkusza z Sieniczna (wynajmowała tam pokój, gdy chodziła w plener). Płonowska była jedną z pierwszych kobiet, które ukończyły w Polsce studia malarskie.
W latach 70-tych powstała pod Olewinem fabryka domów Olkuskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego. Do dziś jest to teren przemysłowy, gdzie funkcjonuje kilka firm produkujących materiały dla branży budowlanej (beton, drewniane domy itd.).
Obecnie Olewin jest sołectwem w gminie Olkusz. Przechodzi przez nie Szlak Orlich Gniazd, który omijając Olkusz (zahacza tylko o wschodnie dzielnice miasta) wiedzie do ruin zamku w Rabsztynie. Brak tu zabytków. Nowa zabudowa niemal zupełnie wyparła dawne drewniane chaty. W 1997 r. Olewin liczył 255 mieszkańców.
Zabytki.
Kapliczka.
Domkowa kapliczka z sygnaturką ufundowana została przez Mikołaja i Ludwikę Uckich w 1857 r. czyli ma prawie 160 lat. Ta rodzina ponoć mieszkała w Olewinie. Na szczycie frontu kapliczka zachowała się płyta erekcyjna. 29 września 2007 r. Olewin świętował 150-lecie kapliczki. Z tej okazji uroczystą mszę świętą celebrowali ks. Biskup Piotr Skucha, ks. kanonik Stefan Rogula oraz pochodzący z Olewina zakonnik redemptorysta. Obok kapliczki znajduje się miejsce pamięci narodowej – płyta poświęcona mieszkańcom wsi, którzy zginęli podczas II wojny światowej, w tym gronie znaleźli się wcześniej wspomniani więźniowe Olewina (Jóżef Klich i Wincenty Klich), a także Tomasz Kocjan i Piotr Kocjan.
Drewniana leśniczówka.
W miejscu, gdzie dziś znajduje się leśniczówka, kiedyś stała karczma (zachowały się po niej fundamenty). Podczas powstania styczniowego najechali ją Kozacy. Akurat byli tu wtedy powstańcy, którzy nie chcąc, by kasa powstańcza dostała się w ręce wrogów, wrzucili ją do studni. Państwo Jaroszowie, którzy gospodarzyli tu przez wiele lat, wspominają, że musiał tu się też znajdować młyn, „…bo skąd groble na łące?”. To o tym miejscu pisał Wiatrowski w 1938 r., jako o sporej, piaszczystej płaszczyźnie, zwanej tu „rzeką, na której niegdyś stał młyn”. Synem p. Jaroszów, który spędził tu dzieciństwo, nim rodzina przeniosła się do Żurady, jest poeta Łukasz Jarosz, laureat Międzynarodowej Nagrody Poetyckiej im. Wisławy Szymborskiej. Obecnie w leśniczówce znajduje się siedziba Koła Myśliwskiego „Sokół” z Olkusza.
Ciekawostka. W Polsce jest jeszcze jedna wieś o nazwie Olewin, która znajduje się w woj. łódzkim.
Fot. 1. Kapliczka w Olewinie. Fot. Autor.
Fot. 2. Płyta erekcyjna na kapliczce w Olewinie. Fot. Autor.
Fot. 3. Leśniczówka w Olewinie. Fot. Autor.
