Rocznica zagłady olkuskiego getta [ZDJĘCIA]

76 lat temu Niemcy wymordowali niemal połowę mieszkańców Olkusza. W ten sposób landrat Heinrich Groll spełnił zapowiedziany przez siebie w końcu 1939 r. zamysł, by oczyścić – jego zdaniem – mało cywilizowane, brudne miasto.

Oczyszczenie miało polegać na wywiezieniu na śmierć mieszkańców narodowości żydowskiej; we wspomnieniu spisanym po kilku latach urzędowania w Olkuszu landrat Groll był dumny z tego, że miasto „odżydził”.

13 czerwca 2018 r. odbył się już XII Marsz Pamięci ostatnią drogą olkuskich Żydów po rodzinnym mieście. Historię i kulturę olkuskiej społeczności żydowskiej przybliżyły wydarzenia towarzyszące marszowi: koncert muzyki klezmerskiej, wystawa zdjęć na rynku, oraz spacer historyczny i seminaria dla młodzieży. Kilka słów o tym jak Niemcy likwidowali olkuskie getto; początek dramatu miał miejsce 10 czerwca 1942. „Akcja rozpoczęła się nad ranem. Dzielnicę obstawiono podwójnym szpalerem policji niemieckiej. Inni rewidowali dom za domem, wszędzie wyciągając ludzi. Pędzili na duży plac znajdujący (przy gimnazjum). Po przeszukaniu wszystkich domów, ludzi odprowadzono do budynku nowo budującego się gmachu ubezpieczalni społecznej. Budynek z cegieł i betonu o oknach i drzwiach zabitych na głucho deskami (w środku budynku panowała ciemność). Małą garstkę młodych ludzi wysortowano jako zdolnych do pracy (5%) i tych ulokowano w poszczególnych klasach gimnazjum pod strażą. Następnego dnia wywieziono ich do dulagu do Sosnowca, a stamtąd do obozów pracy. Ludzi zamkniętych w budynku Kasy Chorych przeznaczonych na stracenie jako niezdolnych do pracy trzymano bez wody i żywności w ciemnym budynku. (…) Pobyt 24-godzinny w ciemnicy w poczuciu beznadziejności położenia zmienił ludzi do niepoznania; ja, który wszystkich od starca do dziecka znałem bardzo często nie mogłem poznać w zupełności, kto do mnie mówi. W pewnej chwili powiadomiono nas, że jedna z kobiet zamkniętych w Kasie Chorych dostała bólów porodowych, polecono mi, bym przyszedł sprawdzić, czy tak faktycznie jest i ewentualnie zabrać do szpitala. Po przybyciu na miejsce okazało się, że chodzi o kobietę będącą rzeczywiście w ostatnim miesiącu ciąży i która prócz tego miała przy sobie troje nieletnich dzieci. Gestapo zezwoliło na zabranie kobiety, a dzieci pozostawić miałem na miejscu. Dopiero na moja usilną prośbę udało mi się uzyskać pozwolenie na zabranie jej dzieci (…). Kobieta ta nie urodziła (…) załadowano ją wraz z innymi na chłopskie furmanki, odwieziono na dworzec i dołączono do transportu. Ludzi podzielono na dwie grupy. Pierwszą odstawiono pod silną eskortą w sobotę, reszta pozostała w zamknięciu do poniedziałku, kiedy to ich załadowano na pociąg. Transporty te poszły do Oświęcimia”. (Relacja z ostatnich dni olkuskiej diaspory żydowskiej spisana po wojnie przez znanego lekarza, Mariana Auerhahna vel Mariana Głuszeckiego).

Na placu przy dawnym gimnazjum, dziś ul. Francesco Nullo, spędzono ok. 3400 osób. W następnym dniu Niemcy przeprowadzili selekcję. Ok. 200 osób wywieziono do sosnowieckiego dulagu w Sosnowcu, skąd trafili do obozów pracy (Annaberg, Blechhammer, Gross-Rosen i Buchenwald). Ponad 3 tys. ludzi – tak, jak to relacjonował po wojnie Marian Auerhahn – zapędzono na ul. Mickiewicza i zamknięto w niewykończonym gmachu Kasy Chorych, dziś siedzibie Starostwa Powiatowego oraz na placu obok tego budynku. Następnie w dwóch transportach: 13 i 15 czerwca, zostali zaprowadzeni na dworzec kolejowy, wpakowani do wagonów i wywiezieni do komór gazowych obozu w Birkenau.

Główna część uroczystości związanych z rocznicą likwidacji getta odbyła się w środę 13 czerwca, gdyż właśnie tego dnia, przed 76 laty, z Olkusza wyruszył największy transport Żydów do obozu zagłady KL Auschwitz – Birkenau. O godzinie 18.00 po złożeniu kwiatów pod umieszczoną na budynku Starostwa Powiatowego tablicą upamiętniającą zagładę olkuskich Żydów rozpoczął się XII Marsz Pamięci. Jego uczestnicy przeszli ulicami miasta tą samą drogą, która podczas II wojny światowej szli ostatni raz olkuscy Żydzi; trasa spod budynku Starostwa prowadziła ulicami: Mickiewicza, Szpitalną, Kościuszki, Francesco Nullo, z racji remontu minęła ul. Mieczysława Karwińskiego, by dalej ul. Króla Kazimierza Wielkiego dotrzeć do stacji PKP. Trzeba przypomnieć, że olkuski Marsz Pamięci organizowany jest od 2006 roku przez Ireneusza Cieślika, który jest autorem książki poświęconej temu wydarzeniu: „10 lat Marszu Pamięci w rocznicę wymordowania Żydów z Olkusza”, a także współautorem – z Krzysztofem Kocjanem i niżej podpisanym – książki „Zagłada i pamięć”, a z Krzysztofem Kocjanem książki o zagładzie społeczności żydowskiej Wolbromia. Także w tym roku Ireneusz Cieślik prowadził marsz i relacjonował uczestnikom jak wyglądał ten sprzed 76 lat. Każdy z idących otrzymał zdjęcie z wizerunkiem jednej z ofiar; i ta osoba, jej historia, jej tragiczny koniec, niejako towarzyszyły uczestnikom marszu.

W XII Marszu Pamięci wzięło udział około 30 osób, mieszkańców Olkusza, ale także osoby spoza naszego miasta, regionu, a nawet kraju; wśród uczestników byli reprezentanci posłanki Agnieszki Ścigaj (Kukiz 15), którzy złożyli wieniec róż pod tablicą pamięci; burmistrza miasta reprezentowała Emilia Kotnis-Górka, która również złożyła wieniec, a samorząd wojewódzki radny Sejmiku Małopolskiego Marcin Cockiewicz. Marsz zakończył się zapaleniem pod budynkiem stacji zniczy ułożonych na kształt gwiazdy Dawida i kilkoma minutami ciszy, które uczestnicy wykorzystali bądź na modlitwy, bądź na zadumę. Każdy, kto czuł potrzebę pójścia ostatnią drogą olkuskich Żydów, mógł się przyłączyć i pójść ostatnią drogą olkuskich Żydów.

Marsz Pamięci to najważniejsza i najbardziej charakterystyczna forma upamiętnienia tragedii sprzed 76 lat, ale tegoroczne uroczystości zaczęły się już w piątek 8 czerwca, o 17.00, gdy spod Punktu Informacji Turystycznej MSiT przy ul. Floriańskiej, czyli w bezpośrednim sąsiedztwie placu, na którym stała synagoga olkuskich żydów, wyruszył spacer historyczny „Śladami olkuskich Żydów”. Z kolei w sobotę 9 czerwca o godz. 18.00 na olkuskim rynku została formalnie otwarta wystawa plenerowa „Olkuscy Żydzi” (plansze można już było oglądać w piątek). Wystawa pokazuje bogatą historię olkuskiej diaspory żydowskiej. Zostało na niej pokazanych przeszło 180 archiwalnych fotografii pochodzących głównie ze zbiorów olkuskiego Muzeum Regionalnego PTTK, a także Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz zbiorów prywatnych. Wystawę przygotował Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Olkuszu. Scenariusz i teksty wystawy opracowali Ireneusz Cieślik i Jacek Sypień, a konsultacji historycznej dokonał Krzysztof Kocjan. Potem, po powitaniu zgromadzonej publiczności przez kierownika działu organizacji imprez MOK-u Marcina Wierciocha, rozpoczął się koncert zespołu Klezmorim Trio, który – jak jego nazwa wskazuje – gra tradycyjną muzykę żydowską. Było trochę obawy o pogodę, więc na wszelki wypadek przygotowana była sala w Centrum Kultury przy ul. Szpitalnej, ale okazało się, że nie było konieczności przenoszenia koncertu. Trzej muzycy, wśród nich dyrektor Wiercioch, zagrali wiele szlagierów muzyki klezmerskiej; oczywiście nie mogło, więc i nie zabrakło, niezwykle popularnych pieśni z musicalu „Skrzypek na dachu”. Z kolei we wtorek i środę (12 i 13 czerwca) w Centrum Kultury odbyły się warsztaty poświęcone historii, tradycjom i kulturze olkuskich Żydów skierowane do uczniów olkuskich szkół, które zatytułowano „Żyli wśród nas”. Warsztaty zakończyły się spacerem śladami olkuskich Żydów, a uczniowie dostali ulotki o historii olkuskiej diaspory żydowskiej.

{joomplu:77915}{joomplu:77900}{joomplu:77880}